Maxtumquli haqida ma’lumot

Maxtumquli haqida ma’lumot

Maxtumquli hayoti, ijodi, asarlari, faoliyati, tarjimai hol, batafsil ma’lumotlar

Mashhur turkman shoiri va mutafakkiri, turkman adabiyoti, madaniyati rivojiga ulkan hissa qoʻshgan talant sohibi. U shoir Ozodiy Davlatmamat oilasida 1733 yilda tugʻilib, boshlangʻich savodni ovul maktabida oladi. Soʻng oʻz ilmini oshirish maqsadida Xiva, Buxoro va Andijon madrasalarida tahsil olib, oʻzbek adabiyotining oʻtmish namoyandalari asarlari bilan yaqindan tanishadi.
Maxtumquli bir qancha fanlarni oʻzlashtirish bilan birga, zargarlik hunarini ham egallaydi. U Turkistondagi shaharlardan tashqari Ozarbayjon, Eron, Afgʻoniston, Hindistonga ham sayohat qilib, ajnabiy shahar hayoti, u yerlardagi xalqlar turmushi bilan ham tanishadi. Markaziy Osiyo, Ozarbayjon, Eron folklori va adabiyotini chuqur oʻrganadi, Nizomiy, Fuzuliy, Alisher Navoiy, Firdavsiy ijodidan bahramand boʻladi. Maxtumquli ayniqsa oʻzbek madaniyati tarixi bilan yaqindan tanishib, bir qancha liroepik dostonlar, juda koʻp gʻazallar yaratib, oʻz davri hayotini, oʻz xalqi urf-odatlari, oʻtmish tarixini kuylaydi.
Maxtumquli ijodining turkman adabiyoti tarixidagi oʻrni, uning oʻzbek-turkman adabiy aloqalar sohasidagi ahamiyati B. Qoriyev, G. Choriyev, M. Koseev, U. Abdullayev, A. Qilichdurdiyev kabi taniqli turkman olimlarining ilmiy ishlarida qalamga olingan.
Isteʼdodli turkman shoirining oʻzbeklar oʻrtasidagi obroʻ-eʼtibori, uning joʻshqin sheʼriyati professor J. Sharipov, Q. Tohirov va K. Kuramboyev kabi oʻzbek olimlarining ishlarida ham tadqiq etila borgani maroqli bir holdir. Maxtumquli asarlarining mavzulari, janriy xususiyatlari, shakliy oʻziga xosligi, asarlari tilining nihoyatda xalqchilligi bilan koʻp asrlik turkman adabiyotini yangi bir bosqichga koʻtardi. Shoir asarlarining yetakchi gʻoyasi – bu turkman yerlari ustiga yopirilib turzdagan chet el bosqinlariga barham berish, tarqoq yashayotgan, oʻzaro nifoq va ziddiyatlardan zada boʻlgan qabila hamda urugʻlarni birlashtirish bilan osoyishtalik va ittifokdikka asoslangan qudratli bir davlatni barpo etishdek milliy vatanparvarlik his-tuygʻudan iborat. Ana shu millat manfaatlari yoʻlida qaygʻurish, maʼrifatparvarlik yoʻli bilan bu gʻoyani samarali kuchga aylantirish shoir ijodining asosiga aylandi. Bu yoʻldagi izlanish sheʼriyat kuchi bilan yuksak ufqlarga talpinish Maxtumqulini oʻz davrining koʻzga koʻringan taraqqiyparvar siymosi darajasiga koʻtardi.
Turkman adabiyoti tarixi tadqiqotchilarining taʼkidlashlaricha, Maxtumquli oʻz davrida el va yurt qadr-qimmatini oyoq osti qilib kelayotgan illatlarni hammadan koʻra koʻproq anglab yetdi. Shoir asarlarida zamondoshlarini oʻz davrida roʻy berib turgan voqealarning mohiyatini chuqur idrok qilib ish tutishga chaqirdi.
Pand-nasihat Maxtumquli ijodining muhim bir yoʻnalishi boʻlib, shoirning bizgacha yetib kelgan poetik merosi oʻsha davr adabiy hayotining hamma mavzularini qamrab oladi. Zotan, Maxtumquli ijodining xalqchillik kasb etib, ravnaqtopib borishida Sharq lirikasi anʼanalari bilan bir qatorda turkiy qoʻshiqlar, folklor murabbalari shaklidagi ijod namunalariningoʻrni katta boʻldi.
Maxtumquli ijodida Ahmad Yassaviy pandnomalari uslubining izlari yaqqol koʻzga tashlanib turadiki, odamning hayotda oʻz maqomini idrok qilishi, ota-bobolarning hamma yaxshi xislatlarini oʻzlashtira borishi va aksincha takabburlik, manmanlik, dilozorlik, mol-davlatga hirs qoʻyish, nafs kuyiga kirib ketish kabi illatlarni yengish gʻoyalari, pandnomalarning asosiy mazmunini tashkil etadi.
Maxtumquli oʻz sheʼrlarining birida oʻzbek xalqining mutafakkir shoiri Alisher Navoiyni ustoz sifatida hurmat bilan tilga oladi. Uning “Chordevon”i haqida toʻlqinlanib gapiradi. Shoirning bu talqinlarida asos bor, albatta. Alisher Navoiy turkman xalqi tarixi, madaniyatini yaxshi bilgan. Uning bevosita Marv, Saraxs, Aliverd kabi turkman manzillarida boʻlganligi haqida maʼlumotlar saqlangan. Bugina emas, Navoiy oʻz zamonida Marvda “Xusraviya” nomi bilan madrasa qurdirib, bu yerda tolibi ilmlarni iqtisodiy jihatdan qoʻllab turgan. Shu oʻrinda Navoiyning Oqquyunli turkmanlarning sultonlaridan Yaqubbek bilan yaqin munosabatini ham eslash kerak boʻladi.
Navoiy “Majolis un-nafois”, “Nasoyim ul-muhabbat” kabi asarlarida turkman mavzelaridan boʻlgan yoki shu yerlardan Xurosonga kelib ijod qilayotgan bir qator turkman soʻz ustalarini qalamga oladi, ularga hurmat bildiradi. Jumladan, ulardan Ruhiy Yoziriyni “tabʼi xoʻb va suluki margʻub kishi erdi” deb, taʼrif etadi.
Alisher Navoiy asarlari oʻzbek va turkman adabiy aloqalarining taraqqiy etib borishiga katta ijobiy taʼsir koʻrsatdi. Turkman adabiyoti tarixchilari Andaliy, Shaydoniy, Gʻoyibiy, Shukriy va Ozodiy kabi turkman shoirlarining Navoiy anʼanalarini ijodiy davom etdirishda muvaffaqiyatga erishganliklarini yozadilar.
Maxtumquli Navoiyning lirika sohasidagi anʼanalaridan koʻp bahramand boʻldi. Ustozning gʻazal va muxammaslari uslubida manzur asarlar yaratdi. Oʻz asarlarida goʻzallik timsoli boʻlgan mahbuba siymosini chuqur muhabbat bilan chizadi. Maxtumquli goʻzalga “Oltinmisan, kumushmisan, namasan?”, “Yo yoqutmi, yo marjonmi, durmisan?” deb savol bilan murojaat etadi.
Shoir el-yurt qismatiga beparvo odamlarni “nodon”, “nomard” sifatlari bilan ataydi. Nomard biror ishga qoʻl urgudek boʻlsa darhol horib qoladi. Biror kishi bilan gaplashganda qatʼiyatsizligini darhol bildirib qoʻyadi. Uyga kelgan mehmonga ham zahrini sochadi. Mardlar kirgan maydonga kirolmaydi. Butun bir qabila yoki urugʻning izzatnafsini yerga urishdan qaytmaydi. Agar shunday nomard saltanat taxtiga oʻtirib qolsa, u taqdirda hoʻlu quruq baravar yonadi. Maxtumquli “Fattoh” deb atalgan hajviy asarida shunday shaxslarning umumlashma obrazini yaratgan deb aytish mumkin:
Sen turkmanning elin gulin soʻldirding,
Qonlar toʻkib goʻzal yurtim toʻldirding,
Shahid boʻlganlarning boshin qoldirding,
Unutarsan taxti ravonni, sen Fattoh.
Maxtumquli oʻz davrining jarohatlariga aql-zakovatli, imon va eʼtiqodni, ahillik va hamjihatlikni, ajdodlar udumiga asoslangan hamdardlik va adolatli kurashni qarshi qoʻyadi va bu tuygʻuni poetik soʻz qudrati bilan maʼnaviy qurol darajasiga koʻtaradi.
Maxtumquli islomiy bilimlarni chuqur oʻzlashtirgan orif bir shaxs edi. Shunga koʻra ham uning pand nasihat ruhidagi sheʼrlarida Qurʼon oyatlari, Muhammad paygʻambar hadislariga koʻp murojaat etilgan… Ulardagi purmagʻz taʼlimiy axloqiy dasturlardan davrdagi voqea va hodisalarning mohiyatini ochib berishda mohirona istifoda etgan. Maxtumquli asarlarining til xususiyatlarini kuzatayotgan olimlar hakli ravishda uning soddaligi, shiradorligi, xalq jonli soʻzlashuviga yaqin turishini taʼkidlaydilar. Shoir oʻz asarlari tilida xalq maqollari va obrazli iboralarini mahorat bilan qoʻllash orqali ham tilning jonliligiga erishgan… Shoirning sheʼrlarida qoʻllangan badiiy vositalar ham oʻz talqinlari bilan xalqona, ayni paytda maʼnolidir. Uning ayrim misralari xalq hikmatlariga aylanib kettan. Maxtumquli bir oʻrinda turkman yerlarini “Xizr kezgan choʻllar” deb faxr qiladi. Uning binolarining mangu qad qoʻtarib turishiga umid bogʻlaydi. Shunday boʻlgach, uning yigitlari ham chilladagi mastlik uyqusida, yaʼni gʻaflat uyqusidan uygʻonish, ahil boʻlib bir dasturxon atrofiga toʻplanishi kerak. Shoir bu oʻrinda oʻz vatandoshlarini birlashtirishga chaqiradi.
Maxtumquli sheʼrlari mazmunligi va latif badiiyligi bilan oʻziga mangulik haykalini qoʻydi. Asarlaridan birida oʻziga xitob qilib: “Goʻzal dostonlaringni elingga baxshida qil” deb yozgan edi. Shunga koʻra shoirning merosi davrlar osha turkman xalqi ardogʻida yashab kelmoqda. Shoir turkmanlar orasida mashhur donishmavd adib sifatida nom qozongan boʻlsa, oʻzbekning ham eng sevimli shoiri sifatida maʼlum boʻlib ketgandir.
Turkmaniston Fanlar Akademiyasining qoʻlyozma fondida Maxtumquli asarlarining yuzgayaqin nusxasi toʻplangandir. Uning “Tanlangan asarlari” tarjimashunos J. Sharipov tomonidan oʻzbek tiliga oʻgirilib, 1958 yilda Toshkentda chop etilgan edi. 1976 yilda “Maxtumquli sheʼriyatidan” nomi bilan yangidan nashr yuzini koʻrdi. Oʻzbekistonda shoir ijodi yuzasidan bir qator tadqiqotlar eʼlon qilingan. Har subhidam havo toʻlqinlarida Lutfiy va Alisher Navoiy qoʻshiqlari sirasida oʻzbeklar uchun sevimli boʻlib qolgan Maxtumquli qoʻshiqlarini ham eshitamiz.

Foydalanilgan adabiyot

“Maʼnaviyat yulduzlari” (Abdulla Qodiriy nomidagi xalq merosi nashriyoti, Toshkent, 1999) kitobidan olindi.


Жизнь Махтумкули, творчество, творчество, деятельность, биография, подробная информация

Он известный туркменский поэт и мыслитель, талантливый человек, внесший большой вклад в развитие туркменской литературы и культуры. Он родился в 1733 году в семье поэта Озоди Давлатмамат и получил начальное образование в сельской школе. Позже, с целью усовершенствования своих знаний, он учился в медресе в Хиве, Бухаре и Андижане, где познакомился с произведениями прошлых представителей узбекской литературы.
Помимо освоения ряда дисциплин, Махтумкули также специализируется на ювелирном деле. Помимо городов Туркестана, он побывал в Азербайджане, Иране, Афганистане и Индии, где знакомился с жизнью чужого города и бытом его жителей. Он изучал фольклор и литературу Средней Азии, Азербайджана, Ирана, увлекался творчеством Низами, Физули, Алишера Навои, Фирдавси. Махтумкули особенно познакомился с историей узбекской культуры, написал ряд лирических эпосов и много газелей, воспел о жизни своего времени, обычаях своего народа, истории прошлого.
Место творчества Махтумкули в истории туркменской литературы, его значение в сфере узбекско-туркменских литературных связей упоминается в научных трудах таких известных туркменских ученых, как Б. Кориев, Г. Чориев, М. Косеев, У. Абдуллаев, А. Киличдурдиев.
Интересно, что репутация талантливого туркменского поэта среди узбеков, его восторженная поэзия исследованы в трудах таких узбекских ученых, как профессор Ж. Шарипов, К. Таиров, К. Курамбаев. Тематика произведений Махтумкули, их жанровые особенности, формальное своеобразие, чрезвычайно народный язык произведений подняли многовековую туркменскую литературу на новый уровень. Основная идея произведений поэта – положить конец иноземным нашествиям на туркменские земли, объединить разрозненные племена и роды, построить сильное государство, основанное на мире и союзе. Забота об интересах этого народа, превращение этой идеи в действующую силу посредством просвещения стали основой творчества поэта. Исследования в этом направлении, стремление силой поэзии к высоким горизонтам возвели Махтумкули на уровень видного прогрессивного деятеля своего времени.
Исследователи истории туркменской литературы говорят, что Махтумкули в свое время больше всех осознавал пороки, подрывавшие достоинство народа и страны. В своих произведениях поэт призывал современников действовать с глубоким пониманием сути происходящего в его время.
Панд-насихат является важной стороной творчества Махтумкули, а дошедшее до нас поэтическое наследие поэта охватывает все темы литературной жизни того периода. Уже сейчас творчество Махтумкули стало популярным.Наряду с традициями восточной лирики важную роль в его развитии сыграли турецкие песни и фольклорные джемы.
В творчестве Махтумкули следы стиля пандномы Ахмада Яссави проявляются в том, что человек осознает свой статус в жизни, приобретает все хорошие качества предков и, наоборот, составляет основное содержание пандномы.
В одном из своих стихотворений Махтумкули уважительно упоминает узбекского поэта Алишера Навои как учителя. Он взволнованно рассказывает о своем Чордевоне. Основание в этих интерпретациях поэта, безусловно, есть. Алишер Навои хорошо знал историю и культуру туркменского народа. Сообщается, что он был непосредственно по туркменским адресам, таким как Мерв, Серахс и Аливерд. Мало того, в свое время Навои построил в Мерве медресе под названием «Хусравия», где его ученики экономно использовали науки. Следует упомянуть о близких отношениях Навои с Ягуббеком, одним из султанов туркмен Аккуюнлы.
В своих произведениях «Мажолис ун-нафаис» и «Насоим ул-мухаббат» Навои упоминает и воздает должное ряду туркменских мастеров слова, выходцев из туркменских уездов или приехавших оттуда в Хорасан. Среди них Рухи Язири описывается как «человек природы и пиявка».
Произведения Алишера Навои оказали большое положительное влияние на развитие узбекско-туркменских литературных связей. Историки туркменской литературы пишут, что творчески продолжили навоийскую традицию такие туркменские поэты, как Андали, Шайдони, Гойби, Шукри, Озоди.
Махтумкули любил лирические традиции Навои. Он создавал шедевры в стиле газелей и мухаммасов мастера. В своих работах он рисует образ влюбленного, символа красоты, с глубокой любовью. Махтумкули спросил красавицу: «Ты золотая, ты серебряная, ты мокрая?» он спросил.
Людей, равнодушных к судьбам страны, поэт называет «невежественными» и «невежественными». Когда кочевник пытается что-то сделать, он сразу устает. При разговоре с кем-то сразу выражает свою нерешительность. Он также брызгает своим ядом на гостя, который приходит в дом. Герои не могут войти в поле, в которое они входят. Честь целого племени или рода не перестанет биться о землю. Если такой злодей сядет на трон, то мокрое сгорит сухим. Можно сказать, что Махтумкули создал обобщенный образ таких людей в своем юмористическом произведении под названием «Фаттох»:
Ты убил туркменский народ,
Ты наполнил мою прекрасную землю кровью,
Ты оставил головы мучеников,
Ты забываешь, что трон гладкий, ты Фатто.
Махтумкули был человеком ума, веры и убежденности в ранах своего времени.оно противостоит гармонии и солидарности, состраданию, основанному на традиции предков, и справедливой борьбе, и силой поэтического слова возвышает это чувство до уровня духовного оружия.
Махтумкули был ученым человеком с глубоким знанием ислама. Соответственно, его аяты в духе увещевания часто ссылаются на аяты Корана и хадисы Пророка Мухаммеда. Ученые, наблюдавшие языковые особенности творчества Махтумкули, справедливо отмечают его простоту, красноречие, близость к живой речи народа. Поэт оживлял язык и благодаря умелому использованию народных пословиц и образных выражений в языке своих произведений. Некоторые его стихи стали народной мудростью. Махтумкули гордится туркменскими землями как «пустынями Хизра». Он надеется, что его здания будут стоять вечно. В этом случае ее юноши должны пробудиться от своей пьяной дремоты, то есть от беспечного сна, и дружно собраться вокруг стола. Поэт призывает соотечественников к единению.
Стихи Махтумкули своим содержанием и юмористическим искусством поставили себе вечную статую. В одном из своих произведений он обратился к себе и написал: «Посвящайте свои прекрасные былины своему народу». Соответственно, наследие поэта издавна живет в памяти туркменского народа. Хотя поэт известен среди туркмен как мудрый писатель, он также известен как один из самых любимых узбекских поэтов.
Рукописный фонд Академии наук Туркменистана насчитывает около ста экземпляров произведений Махтумкули. Его Избранные произведения были переведены на узбекский язык переводчиком Дж. Шариповым и изданы в Ташкенте в 1958 году. В 1976 году она была переиздана под названием «Поэзия Махтумкули». В Узбекистане издан ряд исследований творчества поэта. Каждое утро мы слышим в эфире песни Лутфия и Алишера Навои, а также песни Махтумкули, ставшие любимыми у узбеков.

Telegramda o‘qish

Понравилась статья? Поделиться с друзьями:
BAXTIYOR.UZ

;-) :| :x :twisted: :smile: :shock: :sad: :roll: :razz: :oops: :o :mrgreen: :lol: :idea: :grin: :evil: :cry: :cool: :arrow: :???: :?: :!: