Darslarda qo‘llanadigan interfaol metodlar

So‘nggi yillarda maktab ta’lim tizimiga shiddat bilan kirib kelayotgan yangi pedagogik texnologiyalar, innovatsiyalar, yangi-yangi pedagogik-psixologik tushunchalar, interfaol metodlarni ta’lim beruvchi tomonidan o‘zlashtirilib va qo‘llanib borilishi, ta’lim mazmunini tubdan o‘zgartirib yubordi desak mubolag‘a bo‘lmaydi.

Zamonaviy o‘qituvchi dars jarayonida «aktyor» emas, aksincha «rejissyor» bo‘lishi kerakligini anglashi lozim. U o‘z o‘quvchi-talabalarini fanga ijodkorlik nuqtai nazari bilan qarashlarini tashkil qilishi, ularda izlanuvchanlik xususiyatlarini shakllantirishi va albatta, yangi pedagogik texnologiya usullaridan foydalangan holda darsni tashkil etishi kerak bo‘ladi. Buning uchun esa u bir necha yangicha ta’lim usullarini yaxshi bilishi kerak.
Interfaol metodlar ortiqcha ruhiy va jismoniy kuch sarflamay, qisqa vaqt ichida yuksak natijalarga erishish maqsadini nazarda tutadi. Dars mobaynida ma’lum nazariy bilimlarni o‘quvchiga yetkazish, unda ayrim faoliyat yuzasidan ko‘nikma va malaka hosil qilish, ma’naviy sifatlarni shakllantirish, o‘quvchi bilimini nazorat qilish hamda baholash o‘qituvchidan yuksak mahorat va tezkorlik talab qiladi.
Bu borada o‘qituvchi darslarda foydalanishi mumkin bo‘lgan ayrim pedagogik vositalar: ta’kidlovchi savollar bunda o‘quvchining bergan savoliga qarab, uning fikrlash darajasini aniqlash mumkin. O‘qituvchi alternativ, o‘quvchini faollikka chorlovchi savollar orqali sinfda ijodkorlik, izlanuvchanlik, qiyoslash, o‘xshashlik va farqini topish singari xususiyatlarni rivojlantiruvchi muhitni yaratadi. Savollar berish bilan birgalikda o‘quvchilarda, fikrlashga majbur qiluvchi savollar tuzish qobiliyatini ham shakllantirib boradi. Interfaol metod va usullarni sanab o‘tamiz: aqliy hujum, klasterlar, mustaqil xat, Venn diagrammasi, harakatli ma’ruza, o‘zaro ta’lim, muallifga savollar, «bilaman, bilishni istayman, bilib oldim» (BBB), insert, bahs-munozara, sinkveyn, qadriyatlar tizimi, debat, hamkorlikda izlanish, argumentlangan esse va boshqalar.
Bu usullar asosan basqichlarga ajratilgan dars jarayonida qo‘llaniladi (chaqiruv, anglash, fiklash) va har birida o‘qituvchi o‘quvchilarga tegishli topshiriqlar beradi. Bu metodlar va usullar o‘quvchida kommunikativ qobiliyatning o‘sishiga, o‘quvchilar orasida hissiy aloqa o‘rnatilishiga, muammoli vaziyatlar yechimiga, guruhda ishlashni, o‘zgalarning fikrini tinglay olishni va o‘z fikrini mustaqil bayon etishni o‘rgatibgina qolmasdan, unda o‘ziga ishonch, bilimiga tayana olish, qiziqishlarining kuchayishiga, keng fikrlashga olib keladi. O‘quvchilarni ma’naviy barkamol, aqliy salohiyati yuqori, mustaqil va erkin fikrlovchi, ijodkor bo‘lib shakllanishida pedagogik innovatsiyalarni qo‘llash, integrativ jarayonga asoslanish, interfaol metodlardan foydalanish kamlik qiladi. O‘quvchi shaxsining ichki olamini hisobga olish kerak bo‘ladi. YA’ni uning shaxsiy fikri bilan hisoblashish, undagi qobiliyatlarni payqash, uning so‘z boyligini oshib borishiga ijobiy ta’sir ko‘rsata olish zarur. Xo‘sh, buning uchun nima qilish kerak degan savol o‘z-o‘zidan tug‘ilishi muqarrar. Quyidagi qoidalar darslarni samarali tashkil etish uchun muhim omil bo‘lishi mumkin:

dars qoldirmaslik va kech qolmaslik;

aniq maqsad qo‘yish va unga erishish;

vaqtdan unumli foydalanish;

fikrni bo‘lmaslik;

eshita olish, savol berish madaniyatiga rioya qilish;

o‘zgalar fikrini hurmat qilish;

o‘zaro hurmat;

ma’suliyatli bo‘lish;

faollik, ijodkorlik va bunyodkorlik;

kayfiyatni mo‘tadil saqlash;

tashkilotchi va tashabbuskor bo‘lish;

fikrini qisqa, aniq va ravon ifoda etish;

o‘zaro hurmat, hayrixohlik, xamdardlik, yordam ko‘rsatish.

Bu qoidalar shaxsni yuqori ma’naviyatli, keng fikrlovchi, ijodkor, bulib shakllanishiga yordam beradi, shuningdek o‘zgalarni fikrini hurmat qilishga o‘rgatadi. O‘quvchilar dars jarayonida shu qoidalarga amal qila olishsa o‘z fikrlarini, g‘oyalarini aytishdan cho‘chishmasa, serg‘ayrat, shijoatli, qalb tuyg‘ulari ilmda beorom bo‘lsa, o‘zgalarni fikrini hurmat qila olishsa darslar o‘z samarasini berishi aniq.
Hozirgi davr talabidan kelib chiqqan holda o‘quvchilarni o‘z-o‘zini tarbiyalaydigan, o‘zi mustaqil izlanib, bilimlarni egallaydigan darajaga olib chiqish asosiy vazifa hisoblanadi.