Kredit-modul tizimiga oʻtish nima uchun kerak? Maqsad, mohiyat va afzallik

Kredit-modul tizimiga oʻtish nima uchun kerak Maqsad, mohiyat va afzallik

Koronavirus pandemiyasi sharoitida inson hayotining barcha jabhasida misli koʻrilmagan oʻzgarishlar sodir boʻlmoqda. Ushbu silsilalar koʻp yillik shakllangan qadriyatlar, anʼanalar va tamoyillarning “darz” ketishiga ham olib keldi.

Xususan, nufuzli olimlar, xalqaro tashkilotlar ekspertlari tomonidan yaqin va oʻrta istiqbolda kurrai zamin taraqqiyotiga tahdid soladigan xavf-xatarlar boʻyicha berilgan prognoz koʻrsatkichlari oʻz tasdigʻini topmadi. Aksincha, ular qaytadan koʻrib chiqilayotir. Ammo shu narsa ayon: dunyo bir butunlikda harakat qilmas ekan, inson oʻta tahlikali vaziyat qurboniga aylanishi hech gap emas. Yagona najot yoʻli esa toʻplangan bilim, shakllangan koʻnikma va orttirilgan xulosalarni yagona maqsad sari yoʻnaltirish, ilm hamda tajribalarni samarali uygʻunlashtira olishdir.
Bilim va ilmning shakllanishi esa bevosita taʼlim tizimiga borib taqaladi. Taʼlim tizimi samaradorligini oʻqituvchi saviyasi, talaba ehtiyoji, oʻquv adabiyotlari mazmuni hamda mustaqil taʼlimni shakllantirishga qaratilgan infratuzilma bevosita taʼminlab beradi. Demak, ilgʻor kadrlarni tayyorlash, ularni mehnat bozori talablariga muvofiq raqobatdoshligini oshirish, ijodiy fikrlaydigan mutaxassislarni yetishtirish oʻquv dargohlarida yoʻlga qoʻyilgan taʼlim berish jarayoni bilan chambarchas bogʻliq.
Davlatimiz rahbari tomonidan 2019-yilning 8-oktyabrida “Oʻzbekiston Respublikasi oliy taʼlim tizimini 2030-yilgacha rivojlantirish konsepsiyasini tasdiqlash toʻgʻrisida”gi Farmoni imzolandi. Ushbu muhim dasturilamal hujjatda “respublikadagi kamida 10 ta oliy taʼlim muassasasini xalqaro eʼtirof etilgan tashkilotlar (Quacquarelli Symonds World University Rankings, Times Nigher Education yoki Academic Ranking of World Universities) reytingining birinchi 1 000 ta oʻrindagi oliy taʼlim muassasalari roʻyxatiga kiritish va oliy taʼlim ­muassasalarida oʻquv jarayonini bosqichma-bosqich kredit-modul tizimiga oʻtkazish” belgilab berildi.
Shuningdek, 2030-yilga qadar respublikadagi barcha oliy taʼlim muassasasi (OTM)ning 85 foizi, jumladan, 2020/2021 oʻquv yilining oʻzida 33 ta oliy taʼlim dargohini kredit-modul tizimiga oʻtkazish koʻrsatib oʻtildi.
Xoʻsh, bundan koʻzlangan maqsad nima? Bugun va kelajak uchun mazkur mexanizm qay darajada foyda keltiradi? U yangi Oʻzbekistonning strategik maqsadlariga qanchalik mos?
quyida ana shu savollarga batafsil javob izlashga harakat qilamiz.
Uning oʻzi nima?
Kredit-modul tizimi, bu — taʼlimni tashkil etish jarayoni boʻlib, oʻqitishning modul texnologiyalari jamlamasi va kredit oʻlchovi asosida baholash modeli hisoblanadi. Uni bir butunlikda olib borish serqirra hamda murakkab tizimli jarayondir. Kredit-modul tamoyilida ikkita asosiy masalaga ahamiyat beriladi: talabalarning mustaqil ishlashini taʼminlash; talabalar bilimini reyting asosida baholash.
Kredit-modul tizimining asosiy vazifalari sifatida quyidagilar eʼtirof etiladi:
— oʻquv jarayonlarini modul asosida tashkil qilish;
— bitta fan, kurs (kredit)ning­qiymatini aniqlash;
— talabalar bilimini reyting bali asosida baholash;
— talabalarga oʻzlarining oʻquv rejalarini individual tarzda tuzishlariga imkon yaratish;
— taʼlim jarayonida mustaqil taʼlim olishning ulushini oshirish;
— taʼlim dasturlarining qulayligi va mehnat bozorida mutaxassisga qoʻyilgan talabdan kelib chiqib oʻzgartirish mumkinligi.
Yuqoridagilar dars mashgʻulotlarini nafaqat oʻqitishni innovatsion taʼlim texnologiyalari asosida olib borish, balki talabadan mustaqil oʻqib-oʻrganish, taʼlimga yangicha munosabatda boʻlish, mehnat bozori talabidan kelib chiqib, zaruriy va chuqur nazariy bilimlarni egallash, amaliy koʻnikmalarini shakllantirishga oʻr­gatishdan iboratdir. Muxtasar aytganda, mazkur tizim talabaning kasbiy rivojlanishi va kamolotiga yoʻnaltirilgan. Ilm sohibining butun hayoti davomida bilim olishini taʼminlashga hamda mehnat bozori va zamonaviy talablarga javob bera oladigan inson kapitalini shakllantirishga qaratilgandir.
Keling, shu oʻrinda modul va kredit tushunchalari mohiyatiga qisqacha toʻxtalib oʻtamiz.
Modul — bu, bir nechta fan hamda kurslar oʻrganiladigan oʻquv rejasining bir qismi. U talabalarda maʼlum bir bilim va koʻnikma hosil qilish, tahliliy-mantiqiy mushohada yuritish salohiyatiga ega boʻlishiga qaratilgan bir nechta fanlar (kurslar) majmui hisoblanadi. Bunda oʻqituvchi oʻquv jarayonini tashkil qiladi, jonli, video hamda audio maʼruzalar oʻqiydi, talabaning faoliyatini muvofiqlashtiradi va nazorat qiladi. Talaba esa mavzuni mustaqil oʻrganadi hamda berilgan topshiriqlarni bajaradi.
Xorijiy tajribaga koʻra, kredit-modul tizimida oʻquv jarayoni har semestrda 2 — 4 tagacha moduldan iborat boʻladi. Modulda jamlangan fanlar osondan murakkablik sari, nazariy-uslubiy fanlardan amaliy fanlarga qarab hamda mantiqiy jihatdan bir-birini oʻzaro uzviy toʻldirish prinsipi asosida shakllantiriladi. Talaba mutaxassis boʻlib shakllanishi uchun nafaqat axborotlar, balki ularni qayta ishlash, amaliyotga joriy qila olish ­malakasiga ega boʻlishi talab etiladi.
Modulga asoslangan oʻquv dasturlari maxsus sxema asosida ishlab chiqiladi va quyidagilarni oʻz ichiga qamrab oladi:
— oʻquv maqsadi hamda vazifalarning toʻliq ochib berilishi;
— talabaning fanni (kursni) boshlashi va tugatishidan keyingi orttirishi lozim boʻladigan malakasiga qoʻyiladigan ­talablar;
— modul tarkibiga kirgan har bir fanning qisqacha mazmuni (sillabus), yaʼni maʼruzalar mavzulari, seminar va amaliy mashgʻulotlarning rejasi, mustaqil taʼlimni baholash uchun moʻljallangan topshiriqlar;
— oʻqitishning qisqacha bayoni: taʼlim berish usul hamda vositalari; bilimlarni baholashning usul va shakllaridan ­iborat.
Modul asosida oʻqitish tizimida talabalar bilimi, malakasi hamda koʻnikmasini baholashda reyting baholash tizimidan foydalaniladi. Unda talabaning barcha oʻquv faoliyati, yaʼni auditoriya va auditoriyadan tashqarida olgan, oʻzlashtirgan bilimlari ball berish orqali baholanadi.
Kredit (credit) — talabaning alohida taʼlim yoʻnalishi yoki dasturi (kurs) boʻyicha fanlarni oʻqib oʻrganishi va oʻz­lashtirishi uchun sarflangan oʻquv yuklamasining (vaqtning) oʻlchov birligidir. ­Kredit — talabaning meʼyoriy hujjat bilan belgilangan, odatda bir hafta davomida auditoriyada va mustaqil ravishda taʼlim olishi uchun ajratilgan minimal vaqt oʻlchovidir. Talabaga kredit maʼlum bir fandan belgilangan topshiriqlarni bajarib, yakuniy imtihondan muvaffaqiyatli oʻtgandan soʻng beriladi.
Har bir talaba kelajakda tanlagan yoʻnalishi va mutaxassisligi boʻyicha diplomga ega boʻlishi uchun kreditlarni yigʻib borishi lozim. Toʻplangan kredit talabaga butun umr davomida oʻzining malakasini oshirib borish yoki qoʻshimcha oliy maʼlumot olishiga xizmat qilib boraveradi. Iqtisodiy tilda aytganda, toʻplangan kredit talabaning akademik “aktivi”ga aylanib boradi.
Kredit texnologiyasi taʼlim oluvchilarga ishchi oʻquv rejaga kiritilgan tanlov fanlarini tanlash, bu orqali individual oʻquv rejasini shakllantirishda bevosita ishtirok etish huquqini beradi. Ularga, nafaqat fanlarni, balki professor-oʻqituvchilarni ham tanlash erkinligi beriladi. Talabalarga fanlarni tanlash imkoniyatining berilishi ijobiy hol sanaladi. Bu oʻquv jarayonlarini baholashning oʻziga xos qiymat koʻrsatkichi boʻlib ham hisoblanadi.
Tarix va sabab
Kredit ilk marotaba XVIII va XIX asrlarda AqSh universitetlarida joriy etilgan boʻlib, oʻquv jarayonlarini liberalizatsiya qilish, talabaning haftalik akademik yuklamasini belgilab berish maqsadida yaratilgan.
1869-yilda Garvard universiteti prezidenti, Amerika taʼlimining taniqli arbobi Charlz Uilyam Eliot “kredit soati” tushunchasini isteʼmolga kiritadi. Shunday qilib, 1870 — 1880-yillarda kredit soatlari bilan oʻlchanadigan tizim joriy qilinadi. Kredit tizimi bilan oʻqish va oʻquv dasturlarini oʻzlashtirish talabalarga oʻquv jarayonini mustaqil ravishda rejalashtirish, uning sifatini nazorat qilish, taʼlim texnologiyalarini ­takomillashtirish uchun imkoniyat yaratib berdi.
Kredit toʻplash oʻlchovining kiritilishi talabaga katta erkinlik berish bilan bir qatorda, kelajakda tanlagan sohasining raqobatbardosh mutaxassisi boʻlib yetishishi uchun akademik jarayonni mustaqil rejalashtirish imkonini ham taqdim etdi. Ayni chogʻda, baholash tizimi va taʼlim texnologiyalarining takomillashishiga ham olib keldi.
Bolonya deklaratsiyasida koʻzda tutilganidek, kredit-modul tizimi aynan ­mustaqil taʼlimga urgʻu qaratgani holda, asosan, ikkita funksiyani bajarishga ­xizmat qiladi:
birinchisi, talabalar va oʻqituvchilarning mobilligini, yaʼni bir oliy taʼlim muassasasidan boshqa OTMga toʻsiqlarsiz, erkin ravishda oʻtishini (oʻqishni yoki ishni koʻchirish)ni taʼminlaydi;
ikkinchisi, talabaning tanlagan taʼlim yoʻnalishi yoki mutaxassisligi boʻyicha barcha oʻquv va ilmiy faoliyati uchun akademik yuklama — kredit aniq hisoblab boriladi. Kredit yigʻindisi talabaning tanlagan ­dasturi boʻyicha nimani qancha oʻzlashtirganligini namoyon etadi.
Bolonya deklaratsiyasi: ortga nazar
Bugungi kunda taʼlim tizimiga daxldor boʻlgan kishilar tomonidan Bolonya tizimi, uning ahamiyati boʻyicha turli fikr-mulohazalarni eshitib qolamiz.
Xoʻsh, bu qanday tizim? Uning qanday afzalligi va salbiy jihatlari mavjud?
Mavzuning mantiqiy davomi sifatida fikrlarimizni davom ettiramiz.
Ushbu tizimni yaratish uchun oʻtgan asrning 70-yillaridan Yevropadagi barcha oliy taʼlim muassasalarining integratsiyasini taʼminlash, oliy taʼlimning yagona standartini yaratish, talabalar va oʻqituvchilar mobilligini yoʻlga qoʻyish, diplomlarni tan olish, talabalar bilimi, malakasi hamda koʻnikmasiga qoʻyiladigan ballarni unifikatsiya qilish bilan bogʻliq bir qator muammolarni yechishga qaratilgan saʼy-harakatlar boshlab yuboriladi.
Mazkur harakatlarning samarasi oʻlaroq, 1999-yilda Italiyaning Bolonya shahrida 29 ta mamlakat vakillari tomonidan Bolonya deklaratsiyasi imzolanadi.
Bugungi kunga kelib, Bolonya jarayonida 48 ta mamlakat ishtirok etadi. Ularning orasida MDh mamlakatlaridan Rossiya, Ukraina, Ozarbayjon, Moldova, Armaniston, Gruziya, qozogʻiston va Belarus Respublikasi ham bor.
Bolonya tizimi boʻyicha oliy malakali kadrlarni tayyorlash ikki bosqichda amalga oshiriladi. Odatda uch yildan kam boʻlmagan bakalavrlar tayyorlash hamda 1-2 yillik magistratura bosqichi.
Koʻpgina ekspertlar Bolonya deklaratsiyasining qabul qilinishiga salohiyatli, iqtidori yuqori boʻlgan talabalarni egallash, mehnat bozorida ularning bilimini qadrlash boʻyicha AqSh bilan kechgan raqobatda Yevropa oliy taʼlim muassasalarining imkoniyatlari cheklanganligi, koʻplab “aql sohiblari”ning koʻhna qitʼani tark etib, Amerikaga koʻchib ketish tendensiyasiga qarshi koʻrilgan chora asosiy sababboʻlganini eʼtirof etadi.
Vazirlik nega Yevropa maktabiga ustuvorlik bermoqda?
Bugungi kunda mazkur kredit oʻlchovi tizimini amaliyotga tatbiq etish boʻyicha toʻrtta model keng tarqalgan.
Bular Amerika qoʻshma Shtatlarining kredit tizimi (USCS); Yevropa mamlakatlarining kredit tizimi (ECTS); Osiyo — Tinch okeani mamlakatlarining kredit tizimi (UCTS); Buyuk Britaniyaning kredit tizimi (CATS).
Ushbu modellarning ichida eng koʻp tarqalgani AqSh va Yevropa modellaridir.
Maʼlumotlarga koʻra, mamlakatimiz Oliy va oʻrta maxsus taʼlim vazirligi kredit tizimini joriy etishda Yevropaning ECTS tizimidan foydalanishga ustuvorlik qaratyapti. Shu bois uning afzal jihatlari, qulayliklari, yutuq va kamchiliklari haqida ham toʻxtalib oʻtish maqsadga muvofiq, deb hisoblaymiz.
Bolonya deklaratsiyasining eng muhim jihatlaridan biri oliy taʼlim muassasalarining yagona “kredit tizimi”dan foydalanish (ECTS)ga asoslanadi. Kredit yoki kredit birligi — oʻquv rejasida hisobga olingan har qanday oʻquv faoliyatining ­qiymat koʻrsatkichi hisoblanadi.
ECTS tizimi Yevropa va umuman, Bo­lonya jarayoni ishtirokchi-mamlakatlari talabalariga katta afzalliklarni taqdim etadi.
Masalan, talaba taʼlim olayotgan universitetida egallagan akademik bilimlarini shu tizimga aʼzo mamlakatlar oliy taʼlim muassasalarida tan olinishini, yaʼni oʻziga xos “konvertatsiyasi”ni kafolatlaydi. Shu bilan birga, mazkur tizim aʼzolariga talabalarni boshqa OTMga oʻqishini tiklash, koʻchirish va tugatish imkoniyatini beradi.
ECTS tizimi universitetlarga ham bir qator qulayliklarni taqdim etadi. Chunonchi, maʼlum bir taʼlim yoʻnalishi va mutaxassisliklar kesimida oʻquv jarayoni haqidagi axborotlarni aniq aks ettiruvchi oʻquv rejalarning oʻxshashligi hamda yagonaligini taʼminlaydi. Shuningdek, mutaxassislik darajasining tan olinishiga erishish maqsadida talabani qabul qiluvchi va joʻnatuvchi oliy oʻquv yurtlaridagi dasturlarning mazmunini oldindan kelishib olish imkonini beradi. Talabaning taʼlim olishi bilan bogʻliq barcha masalani hal etishdagi javobgarligi hamda mustaqilligi saqlanadi. Yevropa taʼlim tizimida oʻquv kurslari va barcha taʼlim jarayoni kreditlarda, Oʻzbekiston hamda MDhning boshqa mamlakatlarida esa akademik soatlarda hisoblanib kelinadi.
ECTS tizimi boʻyicha har bir oliy taʼlim muassasasi kredit tarkibini, har bir modul boʻyicha kreditlar sonini, qolaversa, har bir kurs va umuman, oʻqish davrini tamomlash uchun talaba tomonidan toʻplanishi lozim boʻlgan kreditlarning umumiy miqdorini mustaqil belgilaydi.
Amaldagi oʻqitish tartibidan farqli oʻlaroq, kredit tizimida majburiy fanlardan tashqari tanlov fanlari ham talabaning individual dars jadvaliga kiritiladi. Talabalar oʻqishdan haydalmaydi yoki kursdan-kursga qoldirilmaydi. qaysi fan (kurs)dan belgilangan kreditlarni toʻplay olmasa, faqat oʻsha fanning oʻzidan qayta imtihon topshiradi, xolos. Oliy maʼlumot toʻgʻrisidagi diplom esa belgilangan kreditlar toʻplagandan soʻng beriladi.
ECTS tizimi boʻyicha talabalarning bir yilda toʻplashi lozim boʻlgan kredit miqdori 60 ni tashkil etadi. Bir oʻquv yili ikki semestrdan iborat boʻladi deb ­olsak, talaba har semestrda 30 kredit toʻplab borishi lozim. Bakalavriat dasturi 3-4 yillik boʻlsa, talaba bakalavr darajasini qoʻlga kiritishi uchun jami 180 — 240 kredit, 1-2 yillik magistra­tura dasturini tugallashi uchun esa, 60 — 120 kredit toʻplashi majburiyat hisoblanadi.
Oʻzbekistonda ahvol qay koʻrinishda edi?
Maʼlumki, bizda axborot manbai va turli xildagi xalqaro maʼlumotlar bazalariga kirish, ulardan foydalanish maʼlum darajada cheklanib qolgandi. Oqibatda oliy taʼlimda professor-oʻqituvchilarning asosiy diqqati axborotni qidirib topish, uni oʻzlashtirish hamda dastlabki qayta ishlagandan soʻng talabalarga tar­qatishga qaratildi. Yaʼni oʻqituvchilar shunchaki axborotni qabul qiluvchi va uzatuvchi subyekt edi, xolos.
Bunda talaba oʻquv jarayonining obyekti sifatida axborotni qabul qiluvchi vazifasini bajarar, asosiy vaqtini auditoriyada maʼruza mashgʻulotlarini tinglashga sarflar edi. Bugungi kunga kelib esa axborotlar olamidan bahramand boʻlishning tezlashgani, xalqaro ilmiy-texnik maʼlumotlar bazalaridan foydalanish imkoniyatlarining kengaygani, globallashuv jarayonlari jadallashgani bois talabalarning mustaqil taʼlimini rivojlantirish masalasi kun tartibiga koʻtarildi.
Taʼlim yoʻnalishlari va mutaxassisliklar oʻquv rejalari esa mehnat bozori ­talabi bilan bogʻlanmagan fanlar bilan toʻldirilar, asosan, professor-oʻqituvchini ish bilan taʼminlash, unga auditoriya soatini chiqarib berish prinsipi nuqtayi nazaridan, shuningdek, kafedra mudirlarining oʻzaro kelishgan holda fanlarni taqsimlash asosida shakllantirilar edi.
Talabaga fanlarni hamda professor-oʻqituvchilarni tanlash u yoqda tursin, zerikarli boʻlgan mashgʻulotlardan voz kechib, kutubxonada oʻqib-oʻrganishiga ham imkon berilmas edi. Talabaning dars mashgʻulotlarini qoldirishiga jiddiy talafot sifatida qaralib, bir semestrda 30 soatdan oshsa ogohlantirish, 74 soatdan oshsa, talabalik safidan chiqarishgacha borilardi. Talabaga ushbu fan va oʻqituvchi yoqadimi-yoqmaydimi, berilayotgan bilimlar almisoqdan qolib ketganmi-ketmaganmi, auditoriyada oʻtirishi shart edi!
Xullas, anʼanaviy tizimda talaba kelajakda qanday bilimlarni egallashi, qanaqangi professor-oʻqituvchilar dars ­berishi, yoʻnalish profili, fanlarning qisqacha mazmuni boʻyicha hech qanday materiallar taqdim etilmasdi.
Vaholanki, rivojlangan xorijiy davlatlarning barcha OTMda taʼlim yoʻnalishi va mutaxassisliklar toʻgʻrisidagi hamma maʼlumotlar, xususan, oʻquv rejasida aks etgan fanlarning qisqacha sillabusi (fanning identifikatsiyasi, professor-oʻqituvchi haqida maʼlumot, dars tavsifi, fanning maqsadi, oʻrganish natijalari, oʻqitish metodikasi, fanning rejalari, adabiyotlar, baholash metodikasi), fanlar kesimida dars mashgʻulotlarini olib boradigan professor-oʻqituvchilar hamda ularning erishgan yutuqlari, mehnat bozorida mutaxassisga qoʻyilgan qisqacha talablar, yaʼni qanday nazariy, amaliy bilim, koʻnikma va kasbiy malakaga ega boʻlishi bilan bogʻliq maʼlumotlar universitetlarning rasmiy veb-saytida ochiq-oydin eʼlon qilingan boʻladi. Ayni paytda, ming afsuski, abituriyentlar universitetlarimiz saytlarida ushbu maʼlumotlarni topishga qiynalishadi. Bu boʻyicha ham madaniyatni shakllantirish vaqti esa allaqachon kelgan.
ECTS talablari: dastlabki qadamlar
Yuqorida taʼkidlanganidek, anʼanaviy oʻqitish tizimining salbiy jihatlaridan voz kechish va xalqaro standartlar talablari doirasida ishlarni tashkil etish boʻyicha dastlabki qadamlar qoʻyilmoqda.
hozirgi kunda mamlakatimizning 33 ta oliy taʼlim muassasasida kredit-modul tizimiga oʻtish boʻyicha ishlar jadallik bilan olib borilmoqda. Barcha kuchlar ushbu tizimni yaratishga safarbar etilyapti.
“El-yurt umidi” jamgʻarmasi tomonidan muntazam ravishda xorijiy oliy taʼlim muassasalarida ilmiy tadqiqot ishi va pedagogik faoliyat bilan shugʻullanayotgan, aynan kredit-modul tizimini yaqindan biladigan vatandoshlar tomonidan seminarlar tashkil etilib kelinayotgani bunga bir misoldir. qolaversa, oʻzini oʻzi moliya­lashtirishga oʻtgan 10 ta oliy taʼlim dargohiga “El-yurt umidi” jamgʻarmasi huzuridagi Xalqaro ekspertlar kengashi aʼzolaridan bir nafardan ekspert maslahatchi sifatida biriktirib qoʻyilgan.
Mazkur jarayonlarni toʻlaqonli amalga oshirish uchun oliy taʼlim muassasasida tegishli boʻlinmalar ham tashkil etilyapti.
Xususan, Toshkent davlat iqtisodiyot universitetida Taʼlimning kredit tizimini boshqarish boʻlimi faoliyat yuritmoqda. Ushbu boʻlim tomonidan 2020/2021 oʻquv yilidan universitetda oʻqitiladigan barcha taʼlim yoʻnalishlari va mutaxassisliklarning ECTS kredit-modul tizimiga toʻliq transformatsiyasini amalga oshirish boʻyicha ishlar boshlab yuborilgan.
Transformatsiya jarayonlari boshlandimi?
Dastlabki hisob-kitoblarga koʻra, universitetda bakalavriyat bosqichida bir semestrda oʻqish 15 hafta va attestatsiya uchun 6 (bir semestrda 3 hafta imtihonlar uchun ajratilgan) hafta ajratilmoqda. Shunda 4 yilda oʻqish haftalari soni 144 tani, attestatsiyalar 24 haftani hamda umumiy taʼtillar bilan hisoblaganda jami 204 haftani tashkil etmoqda. Barcha taʼlim yoʻnalishi va mutaxassisliklar oʻquv rejalarida har bir bosqichda fanlar ikki qismga, yaʼni asosiy va tanlov fanlariga ajratilgan holda aks ettirilmoqda. ECTS talabidan kelib chiqib, talabaga har yili 60 kreditdan 4 yil ichida jami 240 kreditni toʻplash majburiyatini yuklash rejalashtirilmoqda. Shunda talaba 4 yil davomida maʼruza, amaliy hamda laboratoriya mashgʻulotlari va imtihon jarayonlarida ishtirok etishiga 2880 soat, mus­taqil taʼlimga 4320 soat, jami 7200 soat vaqt sarflashi lozim boʻladi.
Bizning misolimizda 1 kredit = 12 akademik soat + 18 soat mustaqil taʼlimni tashkil etadi. Shu bois 1 kredit 30 soatga teng deb qaralib, talabaning haftalik auditoriya yuklamasi 20 soatga teng. Malakaviy amaliyot uchun ajratilgan kredit miqdori tegishli fan yoki fanlar hisobiga amalga oshirilishi koʻzda tutilgan.
Yangi tizimga oʻtilsa, qanday oʻzgarishlar sodir boʻladi?
Mazkur tizimning oliy taʼlimga joriy qilinishi oʻqitish sifatini oshirish, shaffoflikni taʼminlash, korrupsiyaga barham berish, taʼlim oluvchining haqiqiy bilimini yuzaga chiqarish hamda talabaning mustaqil oʻqib-oʻrganib, oʻz ustida ishlashiga zamin yaratadi. Bugungi kunda Yevropa kredit tizimi koʻhna qitʼaning deyarli barcha oliy oʻquv yurtida amaliyotga joriy etilgan.
Kredit-modul tizimining joriy etilishi oʻqituvchi va talabaning hamkorlikda ishlashida muhim omil hisoblanadi. Modulli taʼlimda pedagog tinglovchining oʻzlashtirish jarayonini tashkil etadi, boshqaradi, maslahat beradi, tekshiradi. Talaba esa yoʻnaltirilgan obyekt tomon mustaqil harakat qiladi. Eng katta urgʻu ham talabalarning mustaqil taʼlim olishiga qaratiladi.
Oʻquv jarayonida mustaqil taʼlim olishning ahamiyati ortadi va bu kelajakda mutaxassislarning mustaqilligi, ijodiy tashabbuskorligi hamda faolligini oshirishga olib keladi. Kredit-modul tizimida universitet talabalari har doim oʻqituvchi va kursdoshlaridan yordam hamda ­maslahat olish imkoniyatiga ega boʻladi. Bu esa oʻzaro hamjihatlikni mustahkamlaydi va jamoada ishlash koʻnikmalarini shakllantirishga xizmat qiladi.
Kredit-modul oʻqitish tizimiga oʻtish oliy oʻquv yurti professor-oʻqituvchilariga boʻlgan majburiyat hamda talabni ham oshiradi. Yuqorida taʼkidlab oʻtilganidek, modulli oʻqitish tizimi bilan oʻqituvchi nafaqat axborot beruvchi va nazorat qiluvchi funksiyalarini, balki maslahatchi hamda muvofiqlashtiruvchilik vazifalarini ham bajaradi. Pedagogik jarayonda oʻqituvchining yetakchilik roli saqlab qolinadi.
Yana bir gap. Taʼlimning kredit tizimi talabalar almashinuvini oshiradi. Chunki bitta universitetda olingan kreditlar ikkinchisida hisobga olinadi va talabalar kredit yoʻqotmasdan bir universitetdan ­boshqasiga oʻtishi mumkin. Aynan ushbu ­tizim oʻzbekistonlik talabalarning ilgʻor xorijiy universitetlarda oʻqishini davom ettirishiga hamda murakkab byurokratik toʻsiqlarni olib tashlashga imkoniyat yaratadi.
Ammo shuni ham qayd etish lozimki, har qanday xalqaro tajribani koʻr-koʻrona, oʻz qadriyatlarimizni hisobga olmasdan turib, toʻgʻridan-toʻgʻri tatbiq etish, uning har bir elementini chuqur tahlil qilmasdan, ilmiy asoslarga tayangan holda amalga oshirilmas ekan, kelajakda maʼlum bir salbiy holatlarning yuzaga kelishini ham unutmaslik kerak.
Yaʼni ushbu tizim bizning dunyoqarashimiz, shart-sharoit, barkamol insonni voyaga yetkazishga qaratilgan qadriyatlarimizga toʻla-toʻkis mos keladi, degani ham emas. Shu sababli, oʻquv jarayonining faol ­elementlari hisoblanmish professor-oʻqituvchi va talabaning ham bu boradagi qarashlarini oʻzgartirishimiz, mazkur tizim talablarini ularga singdirishimiz, oʻziga xos madaniyatni shakllantirishimiz darkor.
Zero, mehnat bozori talabiga mos kadr­larni tayyorlamas ekanmiz, raqobatda oʻz oʻrnimizni, mavqeimizni yoʻqotishimiz muqarrar ekanligini his qilishimiz lozim. Ammo oldimizda bundan yaxshiroq yoʻl ham, tanlov ham yoʻq. Nega deganda, barcha rivojlangan mamlakatlarning oliy taʼlim muassasalari ushbu yoʻldan yurib, yuqori natijalarni qoʻlga kiritmoqda.
Anʼanaviy oliy taʼlim tizimimiz ­dunyoda tan olinmaganidan keyin, biz ilgʻor standart va tizimlarni oliy taʼlim muassasalariga tatbiq etishga majburmiz. Shunday ekan, yangilikka intilish, oliy taʼlim tizimini tubdan qayta isloh qilish boʻyicha boshlangan harakatlarni davom ­ettirish har tomonlama toʻgʻri qarordir.
Soʻzimiz yakunida esa oʻzbek mumtoz adabiyotining zabardast vakili Zahiriddin Muhammad Boburning ilm oʻz-oʻzidan ­bunyod boʻlmasligi, kishi faqat katta havas va kuchli ishtiyoq bilangina unga ega boʻlishi taʼkidlangan quyidagi misralarini yodga olish oʻrinli:
Kim yor anga ilm tolibi ilm kerak,
Oʻrgangani ilm tolibi ilm kerak.
Men tolibi ilmu tolibi ilme yoʻq,
Men borman ilm tolibi, ilm kerak.
Sherzod MUSTAFAqULOV, TDIU “Universitet 3.0” xalqaro oʻquv, ilmiy-innovatsion tadqiqotlar markazi direktori, i.f.d., dotsent,
Mansur SULTONOV, TDIU Taʼlimning kredit tizimini boshqarish boʻlimi boshligʻi, PhD

Manba: Xs.uz


В условиях пандемии коронавируса во всех сферах жизни человека происходят беспрецедентные изменения. Эти серии также привели к «взлому» давно устоявшихся ценностей, традиций и принципов.

В частности, не подтвердились прогнозы ведущих ученых и экспертов международных организаций об угрозах развитию Куррайской земли в ближайшей и среднесрочной перспективе. Наоборот, они пересматриваются. Но ясно одно: пока мир не действует как единое целое, человек неизбежно станет жертвой очень опасной ситуации. Единственный путь к спасению – направить накопленные знания, умения и выводы к общей цели, уметь эффективно сочетать науку и опыт.
Формирование знаний и науки напрямую связано с системой образования. Эффективность системы образования напрямую обеспечивается уровнем преподавателей, потребностями учащихся, содержанием учебников, инфраструктурой формирования самостоятельного обучения. Таким образом, подготовка передовых кадров, повышение их конкурентоспособности в соответствии с требованиями рынка труда, подготовка творческих специалистов тесно связаны с образовательным процессом в образовательных учреждениях.
8 октября 2019 года Президент подписал Указ «Об утверждении Концепции развития системы высшего образования Республики Узбекистан до 2030 года». В этом важном программном документе говорится, что «не менее 10 высших учебных заведений страны должны быть включены в список 1000 лучших высших учебных заведений в рейтинге международно-признанных организаций (Quacquarelli Symonds World University Rankings, Times Nigher Education или Academic Ranking of университетов мира) постепенный переход на кредитно-модульную систему».
Кроме того, к 2030 году 85% всех высших учебных заведений (ВУЗов) страны, в том числе 33 высших учебных заведения в 2020/2021 учебном году, будут переведены на кредитно-модульную систему.
Итак, какова цель этого? Насколько полезен этот механизм сегодня и в будущем? Как это вписывается в стратегические цели нового Узбекистана?
ниже мы постараемся найти подробные ответы на эти вопросы.
Что это такое?
Кредитно-модульная система – это процесс организации обучения, модель оценивания, основанная на комплексе модульных технологий обучения и кредитомерности. Осуществление ее в целом представляет собой многогранный и сложный системный процесс. Кредитно-модульный принцип ориентирован на два основных вопроса: обеспечение самостоятельной работы студентов; оценка знаний учащихся на основе рейтинга.
Основными задачами кредитно-модульной системы являются:
— модульная организация учебных процессов;
— Определение стоимости одного предмета, курса (кредит);- оценка знаний студентов на основе рейтинговых баллов;
— позволить учащимся самостоятельно создавать свои учебные программы;
— увеличить долю самостоятельного обучения в образовательном процессе;
— удобство образовательных программ и возможность их изменения в зависимости от востребованности специалистов на рынке труда.
Целью курса является не только обучение на основе инновационных образовательных технологий, но и научить студентов учиться самостоятельно, по-новому подходить к образованию, приобретать необходимые и глубокие теоретические знания и практические навыки на основе спрос на рынке труда. Одним словом, система ориентирована на профессиональное развитие и зрелость студента. Она направлена ​​на обеспечение непрерывного обучения ученого и формирование человеческого капитала, отвечающего рынку труда и современным требованиям.
Давайте кратко рассмотрим концепцию модуля и кредита.
Модуль — это часть учебной программы, которая охватывает несколько предметов и курсов. Это набор из нескольких курсов, направленных на развитие у студентов знаний и навыков, аналитического и логического наблюдения. При этом преподаватель организует учебный процесс, проводит живые, видео- и аудиолекции, координирует и контролирует деятельность студента. Студент самостоятельно изучит тему и выполнит задания.
По зарубежному опыту учебный процесс в кредитно-модульной системе состоит из 2-4 модулей в семестр. Дисциплины, охватываемые модулем, легко развиваются от сложных теоретических до практических наук и логически дополняют друг друга. Для того чтобы стать профессионалом, студенту необходимо иметь навыки не только обработки информации, но и ее обработки и применения на практике.
Модульные учебные планы строятся по определенной схеме и включают:
— полное раскрытие целей и задач обучения;
— требования к квалификации обучающегося, которые должны быть приобретены в начале и в конце предмета (курса);
— конспект (силлабус) по каждому предмету, входящему в модуль, т.е. темы лекций, планы семинарских и практических занятий, задания для оценивания самостоятельного обучения;
— Краткое содержание обучения: методы и средства обучения; методы и формы проверки знаний.
Модульная система обучения использует рейтинговую систему для оценки знаний, навыков и умений учащихся. Он оценивает всю учебную деятельность учащегося, включая обучение в классе и внеклассное обучение.Кредит – это мера рабочей нагрузки (времени), потраченной студентом на изучение и освоение предмета в определенной области обучения или программы. Кредит — это установленное законом минимальное количество времени, которое студент должен учиться в аудитории и самостоятельно в течение одной недели. Кредит выдается студенту после выполнения заданий по конкретному предмету и сдачи итогового экзамена.
Каждый студент должен набрать кредиты, чтобы в будущем получить диплом по выбранной области и специальности. Накопленный кредит поможет студенту совершенствовать свои навыки или получить высшее образование на протяжении всей жизни. С экономической точки зрения накопленный кредит становится академическим «активом» студента.
Кредитная технология дает обучающимся право выбора факультативных предметов, входящих в рабочий учебный план, тем самым непосредственно участвуя в разработке индивидуального учебного плана. Им предоставляется свобода выбора не только предметов, но и профессоров. Предоставление учащимся возможности выбирать предметы является положительным моментом. Это также показатель ценности обучения.
История и причина
Кредит был впервые введен в университетах США в 18-м и 19-м веках, чтобы либерализовать процесс обучения и определить недельную академическую нагрузку студента.
В 1869 году Чарльз Уильям Элиот, президент Гарвардского университета и видный деятель американского образования, ввел понятие «кредитный час». Так, между 1870 и 1880 годами была введена система кредитных часов. Кредитная система и освоение учебного плана позволили студентам самостоятельно планировать учебный процесс, контролировать его качество, совершенствовать образовательные технологии.
Введение кредитно-накопительной меры не только дало студенту большую свободу, но и позволило ему самостоятельно планировать учебный процесс, чтобы в будущем он мог стать конкурентоспособным профессионалом в выбранной области. В то же время это привело к совершенствованию системы оценивания и образовательных технологий.
Как указано в Болонской декларации, кредитно-модульная система выполняет две основные функции с упором на самостоятельное обучение:
во-первых, обеспечить мобильность студентов и преподавателей, т. е. свободное перемещение (перевод на учебу или работу) из одного вуза в другой беспрепятственно;
во-вторых, академическая нагрузка — кредит — четко рассчитывается за всю учебную и научно-исследовательскую деятельность студента по выбранному направлению обучения или специальности. Сумма кредитов показывает, сколько студент заработал на выбранной программе.Болонская декларация: предписание
Сегодня мы слышим от тех, кто занимается системой образования, самые разные мнения о Болонской системе и ее важности.
Так что же это за система? Каковы его преимущества и недостатки?
Продолжим наши размышления как логическое продолжение темы.
Для создания этой системы необходима интеграция всех высших учебных заведений Европы с 1970-х годов, создание единого стандарта высшего образования, мобильность студентов и преподавателей, признание дипломов, унификация баллов за знания студентов, навыки и способности учтены, будут приложены усилия.
В результате этих усилий Болонская декларация была подписана в 1999 году в Болонье, Италия, представителями 29 стран.
На сегодняшний день в Болонском процессе участвуют 48 стран. Среди стран СНГ – Россия, Украина, Азербайджан, Молдова, Армения, Грузия, Казахстан и Беларусь.
Подготовка кадров высшей квалификации по Болонской системе осуществляется в два этапа. Обычно степень бакалавра не менее трех лет и степень магистра 1-2 года.
Многие эксперты выступают против способности Болонской декларации привлекать талантливых студентов, конкуренции с США в оценке их знаний на рынке труда, ограниченных возможностей европейских вузов и стремления многих «интеллектуалов» покинуть континент и эмигрировать. в Соединенные Штаты. признает, что это является причиной.
Почему министерство отдает приоритет европейской школе?
На сегодняшний день существует четыре распространенные модели реализации этой системы кредитного рейтинга.
Это Кредитная система США (USCS); Европейская кредитная система (ECTS); Азиатско-Тихоокеанская кредитная система (UCTS); Британская кредитная система (CATS).
Наиболее распространенными из этих моделей являются американские и европейские модели.
Согласно информации, Министерство высшего и среднего специального образования страны отдает приоритет использованию европейской системы ECTS при внедрении кредитной системы. Поэтому считаем уместным остановиться на его плюсах, достоинствах, достоинствах и недостатках.
Одним из наиболее важных аспектов Болонской декларации является использование единой «кредитной системы» (ECTS) высшими учебными заведениями. Кредит или единица кредита является показателем ценности любой учебной деятельности, включенной в учебную программу.
Система ECTS предлагает большие преимущества для студентов в Европе и Болонского процесса в целом.
Например,Он гарантирует, что академические знания, полученные в вузе, где обучается студент, будут признаны высшими учебными заведениями стран-участниц системы, то есть будут «конвертированы». В то же время система позволяет участникам возобновлять, переводить и прекращать обучение в другом вузе.
Система ECTS также предлагает ряд преимуществ для университетов. В частности, обеспечивается сходство и единообразие учебных планов, точно отражающих информацию об учебном процессе в той или иной области обучения и специализации. Это также позволяет заранее согласовать содержание программы высшего образования, чтобы добиться признания степени. За студентом сохраняется ответственность и самостоятельность в решении всех вопросов, связанных с обучением. В европейской системе образования курсы и весь учебный процесс рассчитываются по кредитам, а в Узбекистане и других странах СНГ по академическим часам.
В рамках системы ECTS каждое высшее учебное заведение самостоятельно определяет состав кредитов, количество кредитов по каждому модулю, а также общую сумму кредитов, которую должен набрать студент для прохождения каждого курса и периода обучения в целом.
В отличие от действующей учебной программы, помимо обязательных предметов в кредитной системе, в индивидуальное расписание занятий студента включены и факультативные предметы. Студенты не будут исключены или переведены с курса на курс. Если он/она не сможет набрать кредиты по какому-либо предмету (курсу), ему/ей нужно будет только пересдать экзамен по этому предмету. Дипломы о высшем образовании выдаются по завершении необходимых кредитов.
По системе ECTS количество кредитов, которые студенты должны набрать за год, составляет 60. Если предположить, что один учебный год состоит из двух семестров, студент должен заработать 30 кредитов за семестр. Если программа бакалавриата рассчитана на 3-4 года, студент должен набрать в общей сложности 180-240 кредитов, чтобы получить степень бакалавра, и 60-120 кредитов, чтобы завершить 1-2-летнюю магистерскую программу.
Какова была ситуация в Узбекистане?
Как вы знаете, у нас ограничен доступ к источникам информации и различным международным базам данных. В результате в высшем образовании преподаватели сосредотачиваются на поиске, усвоении и распространении информации среди студентов после первоначальной обработки. То есть учителя были лишь субъектом приема и передачи информации.
При этом студент выступает как приемник информации как объект образовательного процесса, проводя большую часть своего времени за прослушиванием лекций на занятиях. Сегодня ускорение доступа к миру информации,С расширением доступа к международным научно-техническим базам данных и ускорением глобализации на повестку дня встал вопрос о развитии самостоятельного обучения студентов.
Учебные планы специальностей и специальностей дополнялись предметами, не связанными с требованиями рынка труда, в основном в части принципа занятости профессорско-преподавательского состава, распределения аудиторных часов, а также распределения дисциплин по взаимному согласию кафедр головы.
Студенту не разрешалось не только выбирать предметы и профессоров, но и бросать скучные занятия и заниматься в библиотеке. Прогулы студентов считались серьезной потерей с предупреждениями более чем на 30 часов за семестр и исключениями более чем на 74 часа за семестр. Ученик должен был сидеть в аудитории, понравился ли ему предмет или учитель, остались ли знания, которые ему дали!
Так, в традиционной системе не предоставлялись материалы о том, какие знания приобретет студент в будущем, чему будут учить профессора, профиль направления, краткое содержание предметов.
Однако вся информация о направлении образования и специальностях во всех высших учебных заведениях развитых стран, в частности, краткие силлабусы предметов, отраженных в учебном плане (идентификация предмета, информация о преподавателе, описание урока, цель предмета, результаты обучения, методы обучения, научные планы, литература), методы оценки), профессора и преподаватели в области науки и их достижения, краткое описание требований к специалисту на рынке труда, т.е. какие теоретические, практические знания, навыки и профессиональная квалификация доступны на официальном сайте вуза, будет объявлено дополнительно. В то же время, к сожалению, абитуриентам сложно найти эту информацию на сайтах наших вузов. В связи с этим пришло время формировать культуру.
Требования ECTS: начальные шаги
Как отмечалось выше, предпринимаются первые шаги по отходу от негативных сторон традиционной системы образования и работе в рамках требований международных стандартов.
В настоящее время 33 вуза страны активно работают над переходом на кредитно-модульную систему. Для создания этой системы мобилизуются все силы.
Примером тому является тот факт, что Фонд «Эл-юрт умиди» регулярно организует семинары в зарубежных вузах для граждан, занимающихся научно-педагогической деятельностью, знакомых с кредитно-модульной системой. Кроме того,Один из членов Международного совета экспертов при Фонде «Эл-юрт умиди» назначен экспертом-консультантом 10 хозрасчетных вузов.
Для полноценной реализации этих процессов создаются соответствующие подразделения вуза.
В частности, в Ташкентском государственном экономическом университете есть кафедра кредитного менеджмента образования. С 2020/2021 учебного года на кафедре начата работа по полному переводу всех направлений образования и специальностей, преподаваемых в университете, на кредитно-модульную систему ECTS.
Процесс трансформации начался?
По предварительным оценкам, университет выделяет 15 недель в семестр на обучение в бакалавриате и 6 недель на сертификацию (3 недели в семестр на экзамены). Таким образом, количество учебных недель за 4 года – 144, аттестация – 24 недели, общее количество каникул – 204 недели. Учебные планы по всем дисциплинам и специальностям на каждой ступени делятся на две части: базовую и факультативную. На основании требования ECTS планируется обязать студента набрать в общей сложности 240 кредитов за 4 года из 60 кредитов в год. В этом случае студенту придется потратить 2880 часов за 4 года лекций, практических и лабораторных занятий и экзаменов, 4320 часов самостоятельных занятий, всего 7200 часов.
В нашем примере 1 кредит = 12 академических часов + 18 часов самостоятельной работы. Таким образом, 1 кредит считается равным 30 часам, а недельная аудиторная нагрузка студента равна 20 часам. Сумма кредита, выделенная на стажировку, предназначена для оплаты соответствующего предмета или дисциплин.
Какие изменения произойдут при переходе на новую систему?
Внедрение этой системы в высшей школе повысит качество преподавания, обеспечит прозрачность, устранит коррупцию, раскроет истинные знания обучающегося и позволит студенту учиться и работать самостоятельно. Сегодня европейская кредитная система практикуется практически во всех высших учебных заведениях древнего континента.
Внедрение кредитно-модульной системы является важным фактором сотрудничества между преподавателем и студентом. В модульном обучении преподаватель организует, руководит, консультирует и проверяет процесс овладения слушателем. Учащийся самостоятельно движется к направленному объекту. Наибольший упор делается на самостоятельное обучение студентов.
Значение самостоятельного обучения в учебном процессе будет возрастать, что в дальнейшем повысит самостоятельность, творческую инициативу и активность профессионалов.В кредитно-модульной системе у студентов вуза всегда есть возможность получить помощь и совет от преподавателей и однокурсников. Это укрепляет взаимопонимание и помогает развивать навыки работы в команде.
Переход на кредитно-модульную систему образования также повысит заинтересованность и востребованность преподавателей вузов. Как было сказано выше, при модульной системе обучения преподаватель выступает не только в роли информатора и руководителя, но и в роли консультанта и координатора. Ведущая роль учителя в педагогическом процессе сохраняется.
Еще кое-что. Кредитная система обучения увеличивает студенческий обмен. Это связано с тем, что кредиты, взятые в одном университете, зачисляются в другой, и студенты могут переводиться из одного университета в другой без потери кредита. Именно эта система позволяет узбекским студентам продолжить обучение в передовых зарубежных вузах и снять сложные бюрократические барьеры.
Однако следует отметить, что слепое и прямое применение любого международного опыта, без учета наших ценностей, без глубокого анализа каждого его элемента, на основе научных данных, может привести к определенным негативным последствиям в будущем. тоже не следует забывать.
Это не означает, что данная система полностью соответствует нашему мировоззрению, условиям и ценностям, направленным на воспитание гармонично развитой личности. Поэтому нам необходимо изменить взгляды преподавателей и студентов, являющихся активными элементами образовательного процесса, впитать в себя требования этой системы, сформировать уникальную культуру.
Ведь если мы не будем обучать кадры в соответствии с требованиями рынка труда, мы должны чувствовать, что неизбежно теряем свое место в конкурентной борьбе. Но нет лучшего пути или выбора. Ведь высшие учебные заведения всех развитых стран идут по этому пути и добиваются высоких результатов.
Как только наша традиционная система высшего образования не признается во всем мире, мы вынуждены применять передовые стандарты и системы к высшим учебным заведениям. Поэтому стремление к инновациям и продолжение усилий по радикальному реформированию системы высшего образования являются правильными во всех отношениях решениями.
В завершение нашего выступления стоит напомнить следующие стихи Захириддина Мухаммада Бабура, великого представителя узбекской классической литературы, сказавшего, что наука не рождается сама собой, а только с большой страстью и страстью:
Кто ищет знания, тот нуждается в знании,
Искатель знания нуждается в знании.
Я искатель знаний, а не искатель знаний,
Я искатель знаний, мне нужны знания.
Шерзод МУСТАФАКУЛОВ, директор Международного образовательного, научного и инновационного исследовательского центра «Университет 3.0» ТГУ, и.ф.д.,доцент,
Мансур СУЛТОНОВ, начальник отдела управления кредитной системой ТГУ, кандидат экономических наук

Источник: Xs.uz.

Telegramda o‘qish

Понравилась статья? Поделиться с друзьями:
BAXTIYOR.UZ

;-) :| :x :twisted: :smile: :shock: :sad: :roll: :razz: :oops: :o :mrgreen: :lol: :idea: :grin: :evil: :cry: :cool: :arrow: :???: :?: :!: