Bilim olish azobi — vaqtincha, bilimsizlik azobi — umrbod

Bilim olish azobi — vaqtincha, bilimsizlik azobi — umrbod

Nima uchun bilimsizlar jinoyatchilardan ham ko‘ra xavfli hisoblanadi? Oxirgi 25 — 30 yilda nechta kutubxona bunyod etildi? O‘z familiyasini xato bilan yozadigan qatlam ham paydo bo‘lgani rostmi? Vatandoshimiz Azizjon Yo‘ldoshevga xorijdagi universitetlar 30 000 dollargacha stipendiya taklif qilgandi. Nima uchun?
Sharof Rashidov nomidagi Samarqand davlat universiteti professori, Jahon fiziologlar jamiyati (Stokgolm) akademigi, Rim universiteti (Italiya) faxriy professori, akademik Bakriddin ZARIPOVning inson kamoloti va mamlakat taraqqiyotida bilim, ilm-fan, kitobxonlikning ahamiyati haqdagi quyidagi maqolasida yuqoridagi savollarga, umuman, kitob, bilim nima uchun kerak ekaniga batafsil javob olasiz. Domlaning maqolada keltirgan birgina misoli ham fikrimizcha, mavzu bo‘yicha keng xulosa chiqarishga asos bo‘ladi: “Umuman kitob o‘qimaydigan insonlarning 43 foizi qashshoqlikda yashaydi. Savodli insonlar orasida esa qashshoqlikda yashaydiganlar 4 foizni tashkil etadi”.
“Bilimsizlik insoniyat uchun eng qorong‘i tundir”. Ushbu hikmat muallifi buyuk Sharq faylasufi Konfutsiy bu borada ming karra haq. Negaki, ilm insoniyatni yuksaklikka ko‘tarsa, bilimsizlik uni faqat tubanlik, jarlik sari yetaklaydi. Bunga insoniyat tamaddunida misollar juda ko‘p. Shuning uchun ertasining farovon bo‘lishini o‘ylagan jamiyat ilm sari intiladi, yosh avlodga bilim o‘rgatish, ziyo tarqatish payidan bo‘ladi. Buning sinalgan va samarali usuli mutolaadir.
Shu ma’noda, kitob insoniyat tomonidan yaratilgan eng buyuk mo‘’jizaga mengzaladi. Zotan, kitob — qalb gavhari, tafakkur xazinasidir. Inson kamoloti, dunyoqarashi kengayishida uning tutgan o‘rnini boshqa hech narsa bosolmaydi. Bugungi kunda yoshlar o‘rtasida kitobxonlikni kuchaytirishga bo‘lgan e’tibor har doimgidan-da yuqori ekanligining tag zaminida esa kelajagimiz egalarining ilmli, ma’rifatli va zukko bo‘lib ulg‘ayishidek ezgu maqsad-muddaolar mujassamdir. Davlatimiz rahbari kuyinib aytganidek, “Ilm va izlanish bo‘lmagan joyda hech qanday rivojlanish, yuksalish va umuman, biror-bir sohaning kelajagi bo‘lmaydi”.
Darhaqiqat, kitob eng yaqin do‘st, dono maslahatchi, sadoqatli hamroh va bebaho boylik hisoblanadi. Millatning ma’naviy-ruhiy dunyosini kitobga munosabati, kitobxonlik darajasiga qarab ham aniqlash mumkin. Shuning uchun jahonning qaysi davlatiga bormay, kitob do‘konlarini aylanaman, kutubxonalarini ko‘rishga oshiqaman. Ayniqsa, Amerika Qo‘shma Shtatlaridagi eng qadimiy va dunyoga mashhur oliy o‘quv yurtlaridan biri bo‘lgan Harvard universiteti kutubxonasi menda bitmas-tuganmas taassurot qoldirgan. Har doim bu xotiralarni o‘zgacha hayajon va entikish bilan eslayman.

Bilim olish azobi — vaqtincha, bilimsizlik azobi — umrbod
…Bundan 4 yil burun meni Harvard universitetiga fiziologiya sohasi bo‘yicha ilmiy ma’ruza o‘qishga chaqirishdi. Ma’ruzadan keyin mezbon, ya’ni universitetning bizga biriktirilgan professori oliy o‘quv yurti faoliyati bilan yaqindan tanishish imkoniyatimiz borligini aytib, ushbu qadimiy ta’lim maskanining qaysi bo‘limlarini ko‘rish istagimiz bilan qiziqdi. Shunda men hamrohlarim fikri bilan hisoblashib o‘tirmasdan “Kutubxonaga boramiz!” debman. Bu sheriklarimga ham ma’qul tushib, taklifimni qo‘llab-quvvatlashdi. Ammo mezbonning “Universitetning qaysi kutubxonasiga?” degan savoli bizni gangitib qo‘ydi.
Ochig‘i, Harvard universitetining tibbiyot, tabiatshunoslik, adabiyot, huquqshunoslik, geologiya, tarix, informatika va boshqa sohalarga ixtisoslashtirilgan 80 ta kutubxonasi borligini bilmas ekanmiz. Shunda ham sir boy bermay, markaziy kutubxonasini ko‘rmoqchi ekanligimizni bildirdik.
Ma’lumot o‘rnida aytish joizki, Harvard universiteti Massachusets shtatining Kembrij shahrida joylashgan bo‘lib, u dastlab 1636 yilda kollej sifatida tashkil etilgan. XIX asrning birinchi choragida esa universitetga aylantiriladi. Mazkur oliy o‘quv yurtining nufuzini, uning AQSh ijtimoiy-siyosiy, iqtisodiy hayotida tutgan o‘rnini tasavvur qilish uchun ayrim raqamlarni keltirish, kifoya.
E’tibor qiling, Harvard universiteti bitiruvchilaridan 79 nafari Nobel mukofoti sohibi bo‘lgan. Bugungi kunda ularning 14 nafari shu universitet talabalariga dars beradi. Dunyodagi milliarder boylarning yarmi uning sobiq talabalari hisoblanadi. AQShning 45 Prezidentidan 12 nafari shu oliy o‘quv yurtini tamomlagan…
Universitet kutubxonasi o‘z eshiklarini 1638 yili ochgan bo‘lib, fondida 8 millionga yaqin asarlar saqlanadi. Ular orasida ingliz vaziri, san’at bakalavri J. Harvard qoldirgan kitoblar eng noyob adabiyotlar sirasiga kiradi. J. Harvard o‘z mulkining yarmi va kutubxonasini uning nomi berilgan mazkur universitetga vasiyat qilib qoldirgan ekan.
Kutubxonaga yaqinlashar ekanmiz, uning peshtoqidagi yozuv e’tiborimizni tortdi. Unda AQSh faylasufi Jim Ronnga tegishli quyidagi so‘zlar bitilgan: “Tushlik vaqtini o‘tkazib yuborish mumkindir, ammo umrning eng mazmunli qismini kitob o‘qimasdan o‘tkazib yuborish aslo mumkin emas”.
Ko‘zimizga tushgan yana bir chaqiriqda shunday deyilgan: “Bilim olish azobi — vaqtincha, bilimsizlik azobi — umrbod!”
Ichkariga kirganimiz sari hayratimiz yanada ortadi. Ziyo maskanining mahobati, ulug‘vor qiyofasi odamni lol qoldiradi. Kitobxonlarga yaratilgan shart-sharoitlarga esa ta’rif yo‘q. Ming o‘rinli ulkan o‘quv zali. Tushlik vaqti bo‘lib qolganiga qaramay, birorta ham bo‘sh joy yo‘q. Bu manzarani ko‘rib, beixtiyor ko‘zlarimga yosh keldi…
Bizga tushuntirishlaricha, ushbu kutubxona universitetda tahsil olayotgan 20 mingga yaqin talabalar, 14 ming nafardan ortiq aspirantlarning eng sevimli maskani, bilimlar manbai hisoblanadi. Shuning uchun u tanaffussiz, bir kunda 24 soat faoliyat ko‘rsatadi. Ilmga oshufta yoshlarning tamaddi qilishlari uchun qahva va yengil yeguliklar shu yerning o‘zida tekin tarqatiladi. Ammo kutubxonada bo‘lgan chog‘imizda biror yigit-qizning qahva ichib, tamaddi qilib o‘tirganiga ko‘zimiz tushmadi. Hamma muk tushgancha kitob o‘qiyapti, kerakli joylarini ko‘chirib olmoqda. Qizig‘i, har bir stol ustida turgan kompyuterlarga hech kim burilib ham qaragani yo‘q.
Hayratimni yashira olmay so‘rayman:
— Nega talabalar oldida turgan kompyuterdan foydalanishmaydi?
— Kitobxonda gadjetlardan xohlagan joyda, istagan paytda foydalanish imkoniyati bor. Biroq kutubxonadagi kitoblarni faqat shu yerda o‘qish mumkin. Bu imkoniyatni, qulay vaqtni boy berib bo‘ladimi?! Kompyuterlar orqali talabalar o‘zlariga kerak bo‘lgan adabiyot qayerda turganini aniqlashda foydalanishadi xolos.
Bu yerda e’tiborimizni tortgan yana bir jihat yoshlarning kitobxonlik madaniyati bo‘ldi. Chunki bizning kutubxonalardagi kabi xizmat ko‘rsatuvchi xodimlar ko‘p emas. Ular ko‘zga ham tashlanmaydi. Tashrif buyuruvchilar zarur adabiyotlarni o‘zlari olib, foydalanib bo‘lishgach, yana joyiga qo‘yib ketisharkan.

Kutubxonaga sarflangan 1 dollar 10 dollar bo‘lib qaytadi
Hozirgi texnologiyalar asrida turli gadjet, internet hayotimizning barcha jabhasiga chuqurroq kirib kelib, kutubxonalar inqirozga yuz tutyapti, degan iddaolar tez-tez qulog‘imizga chalinmoqda.
To‘g‘ri, kitobxonlik bir oz susayganini inkor qilolmaymiz. Ammo odamlar o‘qishdan to‘xtgani yo‘q, kutubxonalar eshigi ham hozircha taqa-taq yopilmadi. Aksincha, ayni zamonda kutubxonalar asta-sekin gavjumlashib, eng muhim ijtimoiy institut sifatida namoyon bo‘lmoqda. Bunga AQSh tajribasi yaqqol misol bo‘la oladi.
Chindan ham, Qo‘shma Shtatlarda kutubxonalarga borish aholi orasida keng tarqalgan madaniy faoliyat turiga aylangan. 2019 yilda 18 yoshdan kattalar hordiq chiqarishning boshqa turlariga nisbatan o‘rtacha 10,5 marta ko‘proq kutubxonalarga tashrif buyurishibdi. Ahamiyat beryapsizmi? Tasavvurimizdagi yoshlarning sevimli maskani sanalgan diskoteka, ko‘ngilochar kafe va barlar, tungi klublar emas, kutubxonalar yoshlarni o‘ziga ko‘proq jalb etmoqda.
To‘liqroq tasavvur hosil qilishingiz uchun yana bir dalil keltiramiz. 2014 yilda diqqatga sazovor joylarga boy bo‘lgan Nyu-Yorkda jamoat kutubxonalariga tashrif buyuruvchilar soniga barcha professional sport arenalari, badiiy san’at markazlari, muzeylar, parklar va hayvonot bog‘lariga keluvchilarni qo‘shib hisoblaganda ham yetmagan. 37 million va 30 million kishi. Oradagi farq 7 million! Ishonish qiyin-a?
Kutubxonalarning jamiyat va mamlakat taraqqiyotidagi beqiyos roli ko‘plab davlatlarda tan olingan. Shuning uchun yangi ziyo maskanlarini tashkil etish, mavjudlari faoliyatini takomillashtirish tobora ustuvor ahamiyat kasb etmoqda. Binobarin, jamoat kutubxonasiga sarflangan bir dollar 10 dollargacha daromad keltirishi o‘z isbotini topgan. Masalan, San-Fransisko jamoat kutubxonalari tizimiga tikilgan har bir dollardan 5 dollardan 9 dollargacha daromad ko‘rilayotgan ekan. Ehtimol, ushbu sarmoyaviy omil Qo‘shma Shtatlarda jamoat kutubxonalari soni “McDonald’s” restoranlari va “Starbucks” qahvaxonalari sonidan ortib ketishiga sabab bo‘lgandir.
O‘zbekistonda-chi? Kutubxonalar soni qancha? Oxirgi 25 — 30 yilda nechta kutubxona bunyod etildi?
Rasmiy ma’lumotlarga qaraganda, O‘zbekistonda kutubxonalar soni mehmonxonalarga qaraganda to‘rt marta kam ekan. Ko‘pchilik nazdida zamonaviy mehmonxonalar, antiqa bino va inshootlar sayyohlarni ko‘proq jalb qilarmish… Aslida bunday emas. Sayyohlar asl O‘zbekiston, uning tarixi, madaniyati, odamlarning o‘zbekona hayoti, turmush tarzini ko‘rish uchun keladi. Gapning dangalini aytganda, kutubxonalar boshqa sayyohlik yo‘nalishlaridan ham ko‘proq sayohatchilarni jalb qilishga qodir.
Masalaga ana shu jihatdan yondashilganda, davlatimiz rahbarining tashabbusi bilan Milliy kutubxona huzurida 186 ta tuman (shahar) axborot-kutubxona markazlarini tashkil etish to‘g‘risidagi muhim hujjatning qabul qilinishi, aytish joizki, kutubxonalar faoliyati rivojidagi muhim qadam bo‘ldi. Zotan, O‘zbekiston Milliy kutubxonasi qadimiy ziyo o‘chog‘i bo‘lib, 1870 yilda tashkil etilgan. Uning mamlakat miqyosidagi tarmoqlari ko‘payishi aholi, ayniqsa, yoshlarimiz orasida kitob mutolaasi ommalashishi, kitobxonlik darajasi yanada ortishiga mustahkam zamin yaratadi.
Davlatimiz rahbari tashabbusi bilan O‘zbekiston Milliy bog‘i yaqinida Prezident kutubxonasi bunyod etilishi rejalashtirilgani ham xalqimiz uchun quvonchli yangilikdir. Adiblar xiyoboni va bog‘dagi boshqa ma’naviy-ma’rifiy ob’yektlar bilan yaxlit majmuaga aylanishi kutilayotgan ushbu ziyo maskani 4 qavatli bo‘lishi, bir vaqtda 1 ming 400 dan ziyod o‘quvchilarga xizmat ko‘rsatishi ko‘zda tutilgan. Kutubxonada 1 million 500 mingta kitob saqlanishi bilan birga elektron adabiyotlar, multimedia mahsulotlari ham bo‘ladi.
Mamlakatimizda ilm-fan va kitobxonlikni yuksaltirish, kitoblar nashr etish hamda tarqatish tizimini qo‘llab-quvvatlash borasida qabul qilingan hujjatlar o‘z mevalarini bera boshladi. Yosh ijodkorlarning ilk kitoblari Yozuvchilar uyushmasi huzuridagi fond tomonidan bepul nashr etilmoqda. Har yili an’anaviy tarzda o‘tkazilayotgan “Yosh kitobxon”, “Yosh kitobxon oila” respublika tanlovlari g‘oliblariga yengil avtomobillar sovg‘a qilinmoqda. Bu boradagi ishlar yurtdoshlarimiz orasida katta aks sado berib, jamoatchilikda mutolaa madaniyati yuksalishiga, bilimga, ilmga intiluvchi yoshlar safi tobora kengayishiga hissa qo‘shmoqda.
Aslida, bilimli inson ilmning zahmatini, olimning qadrini yaxshi biladi. Agar davlat rahbarining keyingi yillarda ma’rifat, ta’lim va ilm-fanni rivojlantirish yo‘lida imzolagan qonun, Farmon va qarorlari, ilgari surayotgan ezgu tashabbuslarining mag‘zini to‘la chaqsak, yangi O‘zbekistonda uchinchi Renessansga, ma’rifat Renessansiga mustahkam tamal toshi qo‘yilayotganini anglaysiz.

Kitobxonlik bolalikdan shakllanadi
Atrof-muhitdagi voqea-hodisalar, jumladan, kitob mazmuni va barcha bilimlar inson miyasi orqali qabul qilinadi. Miya 35 yoshgacha o‘sadi. Inson tashqi muhit axborotining 70 — 80 foizini 5 yoshgacha olib bo‘ladi, tafakkur va ong ham ayni shu paytda shakllanadi. Demak, 3-4 yoshga kelib inson miyasi fiziologik jihatdan o‘qishga, harflarni jamlashga tayyor bo‘ladi. Miyaning mana shu fiziologik xususiyati hisobga olingan holda, dunyoning aksariyat mamlakatlarida bolalar 5-6 yoshdan, ba’zilarida esa 7 yoshdan 1-sinfga qabul qilinadi.
Organizmda nerv hujayralarining to‘rtdan uch qismi miyada joylashgan. Bu taxminan 28 milliard asab hujayrasiga to‘g‘ri keladi. Shunisi qiziqki, bosh miya yarim sharlaridagi nerv hujayralarining bor yo‘g‘i 2,5-3 foizigina aqliy faoliyat davrida ishlab turadi. Mana, sizga zaxiradagi imkoniyat!
Bosh miyaga qancha yuklama berilsa, albatta, me’yori bilan, uning qabul qilish qobiliyati shuncha oshib boradi. Miya xuddiki kuchli kompyuterga o‘xshaydi. U har xil signallarni qabul qiladi — tovush, hid, shakllar, voqea-hodisalarni aniqlaydi va turkumlarga ajratib, eslab qoladi. Miyaning eslab qolish qobiliyati har qanday kompyuter xotirasidan kuchli.
Bir misol. London universitetining matematika kafedrasi talabasi 28 soniyada 13 raqamli sonni 13 raqamli songa ko‘paytirib, aniq javob aytgan. Bunday misollar juda ko‘p. Zero, dono xalqimiz aytganidek, “Yoshlikda olingan bilim toshga o‘yilgan naqsh kabidir”.
Inson miyasining cheksiz imkoniyatlarini ishga solish uchun esa, avvalo, kitob o‘qish kerak. Endi anglayotgandirsiz, yurtimizda kitobxonlikni targ‘ib qilish, yoshlar o‘rtasida ommalashtirish bo‘yicha olib borilayotgan sa’y-harakatlar zamirida qanday ulkan maqsad-muddaolar yotganligini?!
Xo‘sh, bu borada qanday yo‘l tutgan ma’qul, dersiz. Yana Amerikadan misol keltiraman. AQShdagi boshlang‘ich maktablarda o‘quvchilar har haftada maktab kutubxonasiga borishi shart. Bolalar o‘zi xohlagan, ba’zida o‘qituvchilarining tavsiyasiga ko‘ra, bittadan uchtagacha kitob olish huquqiga ega. Faqat kitoblarni o‘qib, ikki haftadan so‘ng topshirishi kerak. Adabiyotlarni qaytarish muddati yaqinlashgach, o‘quvchilar ota-onalarining elektron pochtasiga bu haqda eslatma yuboriladi.
Farzandu nabiralarimni bolalik chog‘idan kitob mutolaasiga rag‘batlantirish barobarida, qaysi kitobni qachon o‘qish kerakligi, badiiy adabiyotlar tanlash borasida ham ko‘maklashaman. Buning samarasini har bir dilbandim misolida sezganman. Masalan, ayni paytda ota-onasi bilan xorijda yashab, chet el maktabida tahsil olayotgan nabiramga Marsel Brionning “Menkim, fotih Temur” asarini sovg‘a qildim. Ushbu kitobni o‘qib chiqqan nabiramning nafaqat dunyoqarashi, balki yurish-turishi, hatto xarakterida ham o‘zgarish sezildi.
Darhaqiqat, kitob — buyuk ustoz! Zero, birgina kitob inson hayotini tubdan o‘zgartirib yuborishi mumkin. Ya’ni baxt millionlab kitoblar ichida ruhingizga mos kitobni topa olishda. Shuning uchun bolalarning ayni ulg‘ayish paytida mutolaaga jalb qiling. Bu uning shaxs sifatida shakllanishida, hayotda o‘z yo‘lini topib, kasb-kor tanlashida katta ta’sir kuchiga ega bo‘ladi.

Diplom uchun emas, saboq uchun kurashish kerak
“O‘qishdan to‘xtagan odam fikrlashdan ham to‘xtaydi”, degan edi donishmandlardan biri. Bugun ushbu hikmatning nechog‘li hayotiy haqiqat ekanligini atrofimizda ro‘y berayotgan voqealar misolida ham ko‘rib turibmiz. Biroq keyingi paytda yoshlarning kitob o‘qish va unga munosabati bir qadar pasayganidan ko‘z yumolmaymiz. Ularda kitobdan ko‘ra, ijtimoiy tarmoqlarga, oldi-qochdi saytlarga muhabbat nisbatan kuchli.
To‘g‘ri, hozirgi zamonamizda istalgan yangiligu axborotni internet orqali olish mumkin. Bir qarashda kitob o‘qish uchun vaqt sarflashga hojat yo‘qdek. Aslida, hech bir axborot vositasi, hatto kino yoki boshqa ko‘ngilochar tomoshalar ham badiiy asar o‘rnini bosolmaydi. Masalan, Abdulla Qodiriyning “O‘tkan kunlar” romani asosida ishlangan film qanchalik muvaffaqiyatli, aktyorlar ijro mahorati kuchli bo‘lmasin, baribir kitobga yetmaydi. Uning ta’sir kuchi, jozibasi boshqacha.
Kitob o‘quvchiga ma’naviy ozuqa beribgina qolmay, ma’rifat ulashadi, madaniyatni shakllantiradi, nutqni ravonlashtiradi, so‘z boyligini oshiradi, tafakkurini kengaytiradi. Eng yaqin va ishonchli do‘st bo‘la oladi. Hayotning og‘ir lahzalarida unga suyanishingiz mumkin. U sizni hech qachon sotmaydi. Kitob qalbni yoritadi, insonning qaddini rostlaydi, mustahkamlaydi, undagi ezgu niyatlarni jonlantiradi, aqlni o‘tkir, yurakni yengil qiladi.
Shu ma’noda, bugun yaxshi diplom uchun emas, yaxshi bilim olish, kitob o‘qish uchun kurashadigan vaqt keldi. Maktab, litsey, oliy o‘quv yurti uchun emas, o‘zing uchun, hayot uchun o‘qish, bilim olish kerak. Zero, bilim olish baxtsizlikdan, xurofotdan, birov yetaklagan tomonga og‘ib ketishdan saqlanishning yagona yo‘lidir. Ma’rifatli va ma’rifatsiz insonlar o‘rtasidagi farq xuddi tiriklar va o‘liklar o‘rtasidagi farq kabidir, deydilar allomalarimiz.
Kitobning inson tafakkuri qanotlariga o‘xshatilishi ham bejiz emas. Tafakkuri, fikr doirasi keng, ma’rifatli kishilar jamiyatning chinakam boyligidir. Aksincha, hayotda ro‘y berib turadigan ayrim noxushliklar ildizi esa ma’rifatsizlik, kitob o‘qimaslikning achchiq mevasi sanaladi. Temirni zang kemirganidek, odamni ma’naviyatsizlik va bilimsizlik sindiradi. Ma’naviyat esa insonga kitob o‘qish orqali yuqadi.
Har qanday davlatning kelajagi ma’rifatli, aqlli yoshlardir. Bu — isbot talab qilmaydigan haqiqat. Shu bois bilim egallash, mutolaa qilish barchamizning doimiy vazifamizga aylanishi kerak. Ayniqsa, mamlakatimiz shiddat bilan rivojlanib borayotgan bugungi kunda, shunchaki diplom olish maqsadida emas, yaxshi bilim uchun kurashadigan vaqt keldi.

Insho yozishni tiklash lozim
Kitobxonlikni, kitob o‘qishni rivojlantirishning eng muhim tadbirlaridan biri, bu — insho yozish. Demak, barcha oliy o‘quv yurtlarida kirish imtihonida insho yozish tiklansa, ayni muddao bo‘lardi. Chunki abituriyent kitobxon, savodxon bo‘lsagina o‘z fikrini qog‘ozga ravon va xatosiz tushira oladi. Tan olmay iloj yo‘q, insho yozish bekor qilingandan keyin, boshqa tomonlarini qo‘yavering, o‘z familiyasini xato bilan yozadigan qatlam ham paydo bo‘lgani achinarlidir. Axir yaqin o‘tmishimizda biz maktab bitiruv imtihonlarida, oliy va o‘rta ta’lim o‘quv yurtlariga kirishda qanday mavzuda insho yozganimiz bilan faxrlanib yurar edik-ku?!
Shu o‘rinda Janubiy Afrika Respublikasidagi bir universitet kiraverishida bitilgan mana bu so‘zlarni keltirsak. “Har qanday millatni yo‘q qilish uchun atom bombasi yoki uzoq radiusga ta’sir qiladigan raketalarga hojat yo‘q. Faqat ta’lim sifati pasaytirilsa va imtihonlarda talabalarga aldash uchun imkoniyat yaratilsa bas. Bunday vrachlar qo‘liga tushgan bemorlar o‘la boshlaydi. Bunday iqtisodchilar va hisobchilar qo‘lidagi pullar izsiz yo‘qoladi. Bunday diniy ulamolar tufayli insonlar ma’nan o‘la boshlaydi. Bunday yuristlar va sudyalar qo‘lida adolat yo‘qlik sari yuz tutadi… Qonun chiqaruvchilar qo‘lida boshqaruv yo‘q bo‘ladi. Ta’limning barbod bo‘lishi — millatning kasodga uchrashidir”.
AQShda ham maktab bitiruvchilari, albatta, bitiruv ijodiy inshosini yozishadi. Har bir shtatda insho yozib, sovrinli o‘rinlarni olgan bitiruvchilarga mukofotlar beriladi, rag‘batlantiriladi. Masalan, 2017 yili Pensilvaniya shtatining Pittsburg shahridagi “Shady Side Academy” maktabini a’lo baholarga bitirgan vatandoshimiz Azizjon Yo‘ldoshevning ijodiy inshosi mamlakatda sovrinli o‘rin olgani uchun “Martin Lyuter King” mukofotiga sazovor bo‘ldi. Aynan shu mukofoti tufayli Azizjon Amerikaning 23 ta oliy o‘quv yurtiga hujjat topshirib, barchasiga grant asosida va yillik stipendiya bilan qabul qilindi.
Universitetlar Azizjonga yillik stipendiyani 10 mingdan 30 ming dollargacha taklif qilishdi. U Vashingtondagi “American University” universitetining biznes fakultetini tanladi. Bu universitet jamoasi Azizjonni suhbatdan o‘tkazib, talabalar orasida “lider” (sardor) unvonini berishdi. O‘tgan yili Azizjon universitetni a’lo baholarga tamomlab, AQShning eng yirik kompaniyalaridan biriga ishga qabul qilindi. Mana, inshoning, zamonaviy bilimlarning kuchi!
Ta’lim-tarbiyaga bo‘lgan mana shunday ijodiy yondashuv tufayli bugun AQSh dunyoning eng savodli odamlar mamlakatiga aylandi. Ma’lumotlarda keltirilishicha, aholisining 99 foizi savodli bo‘lib, kamida o‘qish va yozishni biladi. 85 foizi o‘rta ma’lumotga ega bo‘lsa, 28 foizi oliy ma’lumotlidir.
Bunday natijaning siri nima dersiz? Buning asosiy omili shundaki, AQSh ta’limida yolg‘on yo‘q, talabalar esa bilimsizlikdan uyalishadi, ta’lim va tarbiyada motivatsiya nihoyatda kuchli. Birgina misol, Harvard universitetining shiori lotinchada “Veritas”, ya’ni “haqiqat” degan ma’noni anglatadi.
Tadqiqotlardan ma’lum bo‘lishicha, badiiy asar o‘qigan odam hayotda ham boshqalarning his-tuyg‘ularini yaxshi tushunar ekan. Emori universiteti olimlari kitob o‘qigan insonning aqliy salohiyati bir necha oy davomida yuqori holatda bo‘lishini isbotlashdi. Tadqiqot mualliflari kitob o‘qish miyadagi asab tolalari sonini oshirishini ta’kidlamoqda.
Statistik ma’lumotlarga ko‘ra, umuman kitob o‘qimaydigan insonlarning 43 foizi qashshoqlikda yashaydi. Savodli insonlar orasida esa qashshoqlikda yashaydiganlar 4 foizni tashkil etadi. O‘rganishlar yana shuni tasdiqlayaptiki, kitob o‘qishni xush ko‘radigan bolalar maktabda ham a’lochi bo‘ladi. Ular grammatikani ham, matematikani ham yaxshi o‘zlashtiradi.
Eng yomoni, bilimsizlik jinoyatdan ham xavfli illat sanaladi. Italiyalik mashhur iqtisodchi-tarixchi Karlo Chippolo shunday yozadi: “Bilimsizlar jinoyatchilardan ko‘ra xavflidir. Jinoyatchilarda maqsad bo‘ladi, tentaklarda esa yo‘q. Shuning uchun ularning harakatlarini oldindan bilish imkonsizdir. Ular sizga hech qanday sababsiz, muddaosiz, rejasiz zarar yetkazadi. Eng kutilmagan joyda, eng noqulay paytda paydo bo‘ladi”.
Xo‘sh, bunday illatga qarshi qanday kurash olib borish mumkin? Aniq va sinalgan yo‘llari bormi?
Albatta, bor. Buning sinalgan yo‘li kitobxonlikdir. Shu bois yurtimizda, ta’bir joiz bo‘lsa, aql “mash’ala”lari yoqilmoqda. Chunki jamiyatda insonning butun umr ilm olishi uchun barcha sharoitni yaratib berish, ma’rifatli davlat siyosatini yuritish, bola ongu shuuriga go‘dakligidanoq ziyo olib kirish yordamida aql “mash’ala”larini yoqish orqali yuksak marralarga erishish mumkin. Bu juda mashaqqatli, ammo sharafli yo‘l, uzoq vaqt sarflanadigan vazifa, og‘ir mehnat, taraqqiyot sharti, zamon talabidir.
Kuzatayotgan bo‘lsangiz, O‘zbekistonda keyingi yillarda ilm-fan, ta’lim-tarbiya sohasida amalga oshirilayotgan islohotlar zamirida ana shu qat’iyat, intilish o‘z ifodasini topib boryapti. Bu uchinchi Renessans quyoshi uyg‘onayotganidan dalolatdir.
Xotima o‘rnida bir hadisi sharifni keltirishni joiz topdik. Unda shunday deyiladi: “Ilm o‘rganinglar: ilm zulmatda quyosh, vahshatda hamroh, yolg‘izlikda yo‘ldosh, begona yurtda sirdosh, og‘ir damda rahbar, dushmanga qarshi quroldir”.
Bakriddin ZARIPOV, Sharof Rashidov nomidagi Samarqand davlat universiteti professori, Jahon fiziologlar jamiyati (Stokgolm) akademigi, Rim universiteti (Italiya) faxriy professori, akademik.

Manba: zarnews.uz


Почему невежественные люди опаснее преступников? Сколько библиотек было построено за последние 25-30 лет? Правда ли, что есть слой, который неправильно пишет вашу фамилию? Нашему соотечественнику Азизжону Юлдашеву зарубежные университеты предложили стипендию до 30 000 долларов. Почему?
Профессор Самаркандского государственного университета имени Шарофа Рашидова, академик Всемирного общества физиологов (Стокгольм), почетный профессор Римского университета (Италия), академик Бакриддин ЗАРИПОВ в следующей статье вы получите развернутый ответ, зачем нужны знания . Единственный пример учителя в статье говорит о том, что 43 процента нечитающих живут в бедности. Среди грамотных 4 процента живут в нищете».
«Невежество — самая темная ночь для человечества». Автор этой мудрости, великий восточный философ Конфуций, тысячу раз прав в этом отношении. Потому что, если наука возвышает человечество, невежество приведет его только к пропасти. Примеров этому в человеческой цивилизации множество. Поэтому общество, которое думает, что будущее будет благополучным, стремится к знаниям, стремится воспитывать подрастающее поколение. Проверенный и эффективный способ сделать это — читать.
В этом смысле книга является одним из величайших чудес человеческой истории. Ведь книга – жемчужина сердца, кладезь мысли. Ничто не может заменить человеческое совершенство, расширение мировоззрения. В основе того, что сегодня направленность на укрепление чтения среди молодежи как никогда высока, лежат благородные цели, такие как будущее наших владельцев вырасти знающими, просвещенными и интеллигентными. Как сокрушался глава нашего государства, «там, где нет науки и исследований, не будет развития, роста и вообще будущего любой отрасли».
Действительно, книга — близкий друг, мудрый советчик, верный спутник и бесценное сокровище. Духовный мир нации можно определить по ее отношению к книгам и уровню чтения. Поэтому, куда бы я ни поехал в мире, я хожу в книжные магазины и посещаю библиотеки. Библиотека Гарвардского университета, одного из старейших и престижнейших университетов США, произвела на меня неизгладимое впечатление. Эти воспоминания я всегда буду вспоминать с особым волнением и тоской.

Боль обучения временна, боль невежества на всю жизнь
… Четыре года назад меня пригласили написать диссертацию по физиологии в Гарвардский университет. После лекции ведущий, профессор, прикрепленный к нам из университета, сказал, что у нас была возможность ознакомиться с деятельностью университета.задавались вопросом, какие разделы этого древнего образовательного сайта мы хотели бы увидеть. Затем, не думая о том, что говорили мои друзья, я сказал: «Пойдем в библиотеку!» дебман. Моим партнерам это понравилось, и они поддержали мое предложение. Но ведущий «Какая университетская библиотека?» Вопрос озадачил нас.
Чего мы не знаем, так это того, что в Гарвардском университете есть 80 библиотек, специализирующихся на медицине, естественных науках, литературе, праве, геологии, истории, информатике и многом другом. Тем не менее, мы дали понять, что хотим увидеть Центральную библиотеку.
Следует отметить, что Гарвардский университет находится в Кембридже, штат Массачусетс, и изначально был основан в 1636 году как колледж. В первой четверти 19 века он был преобразован в университет. Достаточно привести некоторые цифры, чтобы представить престиж этого университета, его место в общественно-политической и экономической жизни США.
Отметим, что 79 выпускников Гарвардского университета стали лауреатами Нобелевской премии. Сегодня 14 из них обучают студентов в этом вузе. Половину состояния миллиардера в мире составляют его бывшие ученики. Двенадцать из 45 президентов США окончили этот университет…
Университетская библиотека открылась в 1638 году и насчитывает около 8 миллионов произведений. Среди них книги, оставленные британским министром, бакалавром искусств Дж. Гарвардом, относятся к редчайшим. Дж. Гарвард завещал половину своего имущества и свою библиотеку университету его имени.
Подойдя к библиотеке, мы заметили записку перед ней. Об американском философе Джиме Ронне сказано: «Можно пропустить обед, но невозможно пропустить самую значимую часть жизни, не прочитав книгу».
Другой звонок, который мы получили, был: «Боль обучения временна, боль невежества на всю жизнь!»
Чем больше мы заходим внутрь, тем больше удивляемся. Поражает величие и величие места просветления. Нет описания условий, созданных для читателей. Огромный читальный зал на тысячу мест. Время обеда, а мест нет. Слезы навернулись на глаза, когда я увидел эту сцену…
Нам говорят, что эта библиотека является излюбленным местом около 20 000 студентов, обучающихся в университете, излюбленным местом более 14 000 аспирантов, источником знаний. Вот почему он открыт 24 часа в сутки, 7 дней в неделю. Кофе и закуски будут бесплатно раздаваться молодым людям. Но когда мы были в библиотеке, мы не видели, чтобы молодые люди пили кофе или ели. Все читают и копируют. Интересноникто не смотрел на компьютеры на каждом столе.
Не могу скрыть своего удивления:
— Почему студенты не используют компьютер перед собой?
— Читатель может использовать гаджеты где угодно и когда угодно. Но книги в библиотеке можно читать только здесь. Разве можно упустить эту возможность, это удобное время?! Компьютеры используются студентами, чтобы узнать, где находится нужная им литература.
Еще одной областью интересов была читательская культура молодежи. Потому что у нас не так много обслуживающего персонала, как в наших библиотеках. Они невидимы. Посетители берут и используют необходимую литературу и снова убирают ее.

1$ потраченный на библиотеку возвращает 10$
В сегодняшний век технологий мы часто слышим заявления о том, что различные гаджеты и интернет проникают во все сферы нашей жизни, а библиотеки переживают кризис.
Конечно, нельзя отрицать, что чтение сокращается. Но люди не перестали читать, и двери библиотек еще не закрыты. Наоборот, в то же время библиотеки постепенно приобретают все большее значение как важнейший социальный институт. Опыт США тому подтверждение.
Действительно, в Соединенных Штатах посещение библиотек стало популярным культурным мероприятием. В 2019 году взрослые старше 18 лет посещали библиотеки в среднем в 10,5 раз чаще, чем другие виды отдыха. Тебя волнует? Дискотеки, увеселительные кафе и бары, ночные клубы и библиотеки, являющиеся в нашем воображении излюбленными местами молодежи, привлекают все больше молодежи.
Вот еще одно доказательство, которое поможет вам получить лучшее представление. В богатом на достопримечательности Нью-Йорке в 2014 году количество посетителей публичных библиотек было меньше, чем количество посетителей всех профессиональных спортивных арен, арт-центров, музеев, парков и зоопарков. 37 миллионов и 30 миллионов человек. Разница 7 миллионов! Трудно поверить?
Уникальная роль библиотек в развитии общества и страны признана во многих странах. Поэтому все большее значение приобретает создание новых образовательных учреждений, совершенствование существующих. В результате было доказано, что один доллар, потраченный на публичную библиотеку, приносит до 10 долларов дохода. Система публичных библиотек Сан-Франциско, например, приносит от 5 до 9 долларов на каждый вложенный доллар. Вероятно, этот инвестиционный фактор привел к тому, что количество публичных библиотек в США превышает количество ресторанов McDonald’s и кафе Starbucks.
А Узбекистан? Какое количество библиотек? Сколько библиотек было построено за последние 25-30 лет?
По официальным данным,Библиотек в Узбекистане в четыре раза меньше, чем гостиниц. Многие думают, что современные отели, старинные здания и сооружения привлекают больше туристов… На самом деле это не так. Туристы приезжают, чтобы увидеть настоящий Узбекистан, его историю, культуру, узбекский быт и быт. Проще говоря, библиотеки способны привлечь больше туристов, чем любое другое туристическое направление.
В этой связи важным шагом в развитии библиотек стало принятие важного документа о создании 186 районных (городских) информационно-библиотечных центров при Национальной библиотеке по инициативе Президента. Национальная библиотека Узбекистана – древний интеллектуальный центр, основанный в 1870 году. Расширение его сети по стране создаст прочную основу для популярности чтения среди населения, особенно среди нашей молодежи, и уровня чтения.
Радостной новостью для нашего народа является и то, что по инициативе главы нашего государства рядом с Национальным парком Узбекистана планируется построить Президентскую библиотеку. Планируется, что он станет комплексом с Аллеей писателей и другими духовно-просветительскими объектами в парке, будет иметь четыре этажа и одновременно обслуживать более 1400 учащихся. В библиотеке хранится 1,5 миллиона книг, а также электронная литература и мультимедийная продукция.
Принятые в нашей стране документы по поддержке науки и чтения, издания и распространения книг начали приносить свои плоды. Первые книги молодых художников бесплатно издает Фонд при Союзе писателей. Победители ежегодных республиканских конкурсов «Юный читатель», «Юная читательская семья» награждаются автомобилями. Работа в этом направлении оказывает большое влияние на наших соотечественников, способствует развитию культуры чтения в обществе, росту числа молодежи, стремящейся к знаниям и науке.
На самом деле образованный человек прекрасно осознает трудолюбие науки, ценность ученого. Если полностью понять законы, указы и постановления, подписанные главой государства в последние годы для развития просвещения, образования и науки, суть его благородных начинаний, то новый Ренессанс в новом Узбекистане, Ренессанс Просвещения понимаешь что закладывается прочный фундамент.

Чтение формируется с детства
События в окружающей среде, включая содержание книги и все знания, поступают через человеческий мозг. Мозг растет к 35 годам. К 5 годам человек получает 70-80% информации внешней среды, при этом формируется мышление и сознание. Это значит, что к 3-4 годам мозг человека физиологически готов читать и собирать буквы.Учитывая эту физиологическую особенность головного мозга, в большинстве стран мира детей принимают в 1-й класс с 5-6 лет, а в некоторых — с 7 лет.
Три четверти нервных клеток в организме расположены в головном мозге. Это около 28 миллиардов нервных клеток. Интересно, что только 2,5–3% нервных клеток в полушариях головного мозга функционируют во время умственной деятельности. Это ваш шанс забронировать!
Разумеется, чем больше нагрузка ложится на мозг, тем больше он может поглотить. Мозг подобен мощному компьютеру. Он получает различные сигналы — звуки, запахи, формы, идентифицирует события, классифицирует и запоминает их. Способность мозга запоминать сильнее любой компьютерной памяти.
Пример. Студент математического факультета Лондонского университета дал четкий ответ, умножив 13-значное число на 13-значное число за 28 секунд. Таких примеров много. Потому что, как говорят наши мудрецы, «Знания, полученные в юности, подобны узору, высеченному в камне».
Чтобы использовать бесконечный потенциал человеческого мозга, нужно сначала прочитать книгу. Теперь вы понимаете, какие великие цели лежат в основе усилий по популяризации чтения в нашей стране, его популяризации среди молодежи?!
Итак, суть в том, что мы действительно с нетерпением ждем этого. Приведу еще один пример из Америки. В Соединенных Штатах учащиеся начальной школы обязаны каждую неделю посещать школьную библиотеку. Дети имеют право получить от одной до трех книг по своему выбору, иногда по рекомендации учителей. Все, что ему нужно сделать, это прочитать книги и отправить их через две недели. Студенты будут уведомлены по электронной почте о приближении даты возвращения.
Помимо того, что я поощряю своих детей и внуков читать книги с раннего возраста, я также помогаю им решить, какие книги читать и когда выбирать художественную литературу. Эффект от этого я ощутил на примере каждого дилбандима. Например, «Я, Фатих Темур» Марселя Бриона я подарил своему внуку, который сейчас живет с родителями за границей и учится в иностранной школе. После прочтения этой книги у моего внука изменилось не только мировоззрение, но и поведение, и даже характер.
Действительно, книга — великий учитель! Потому что одна книга может изменить жизнь человека. Итак, счастье состоит в том, чтобы найти среди миллионов книг книгу, которая соответствует вашей душе. Поэтому привлекайте детей к чтению, когда они станут старше. Это окажет глубокое влияние на его развитие как личности, на поиск своего пути в жизни и выбор профессии.

Бороться надо за урок, а не за диплом
«Человек, который перестает читать, перестаёт и думать», — сказал один из мудрецов.Сегодня мы видим мудрость этой мудрости в том, что происходит вокруг нас. Но в последнее время мы наблюдаем снижение интереса молодежи к чтению. Они сильнее любят социальные сети и сайты социальных сетей, чем книги.
Конечно, в современном мире любые новости и информацию можно найти в Интернете. На первый взгляд кажется, что нет необходимости тратить время на чтение книги. На самом деле, никакие средства массовой информации, даже фильмы или другие развлечения, не могут заменить искусство. Например, фильм по роману Абдуллы Кадири «Последние дни», каким бы успешным он ни был, может не хватить для книги, как бы ни было сильно актерское мастерство актеров. Его воздействие и очарование различны.
Книга не только духовно питает читателя, но и просвещает, формирует культуру, совершенствует речь, увеличивает словарный запас, расширяет мышление. Может быть близким и надежным другом. На него можно рассчитывать в трудные минуты жизни. Он никогда не продаст тебя. Книга освещает сердце, выпрямляет и укрепляет человека, возрождает в нем добрые намерения, обостряет ум и облегчает сердце.
В этом смысле сегодня время бороться не за хороший диплом, а за хорошее образование, прочитать книгу. Учиться нужно для себя, для жизни, а не для школы, лицея или университета. В конце концов, образование — единственный способ избежать несчастий, суеверий и отклонений. Разница между просвещенным и необразованным подобна разнице между живым и мертвым, говорят наши ученые.
Не случайно книга подобна крыльям человеческой мысли. Вдумчивые, открытые, просвещенные люди — настоящее богатство общества. Наоборот, корень некоторых жизненных бед — горький плод невежества и неграмотности. Как железо ржавеет, так и духовность и невежество. Духовность передается через чтение.
Будущее любой страны – это просвещенная, интеллигентная молодежь. Это факт, не требующий доказательств. Поэтому приобретение знаний и чтение должны стать постоянной задачей для всех нас. Особенно сегодня, когда наша страна стремительно развивается, пришло время бороться за хорошие знания, а не только ради получения диплома.

Написание эссе необходимо восстановить
Одним из важнейших этапов развития чтения является написание эссе. Так что было бы хорошо, если бы все вступительные экзамены в вузы были возобновлены. Потому что только в том случае, если соискатель начитан и грамотен, он может бегло и без ошибок написать свое мнение на бумаге. Правда, когда написание эссе отменяется, отложите другую сторону в сторону, жаль, что там еще и слой, который пишет с ошибкой вашу фамилию.Ведь в недалеком прошлом мы гордились тем, о чем писали на выпускных экзаменах, на вступительных экзаменах в высшие и средние школы.
Вот слова, написанные при поступлении в университет в Южно-Африканской Республике. «Нет необходимости в атомной бомбе или ракетах большой дальности, чтобы уничтожить любую нацию. Только если качество образования снизится и учащимся будет предоставлена ​​возможность списывать на экзаменах. Пациенты, попавшие в руки таких врачей, начинают умирать. Деньги в руках таких экономистов и бухгалтеров бесследно исчезнут. Из-за этих религиоведов люди начинают умирать духовно. Такие юристы и судьи сталкиваются с несправедливостью… Законодатели теряют контроль. Неудача образования — это крах нации».
В США выпускники средней школы тоже обязательно пишут творческое эссе. В каждом штате выпускники, написавшие эссе и выигравшие призы, будут вознаграждены и вознаграждены. Например, творчество нашего соотечественника Азизжана Юлдашева, с отличием окончившего в 2017 году Академию Шейди Сайд в Питтсбурге, штат Пенсильвания, за свою работу в стране удостоилось премии Мартина Лютера Кинга. Благодаря этой награде Азизжан подал документы в 23 американских университета, все они были приняты на безвозмездной основе и с годовой стипендией.
Университеты предлагали Азизжану ежегодную стипендию в размере от 10 000 до 30 000 долларов. Он решил изучать бизнес в Американском университете в Вашингтоне. Команда университета взяла интервью у Азизжона и присвоила ему звание «лидера» среди студентов. В прошлом году Азизжан закончил учебу с отличием и был принят на работу в одну из крупнейших компаний США. Вот сила эссе, современные знания!
Благодаря такому творческому подходу к образованию сегодня Соединенные Штаты стали одной из самых грамотных стран мира. Подсчитано, что 99% населения грамотны и хотя бы немного умеют читать и писать. Восемьдесят пять процентов имеют среднее образование, а 28 процентов имеют высшее образование.
В чем, на ваш взгляд, секрет такого результата? Основная причина этого в том, что в американском образовании нет лжи, студенты стыдятся своего невежества, а мотивация в обучении и воспитании чрезвычайно сильна. Например, девиз Гарвардского университета на латыни означает «Veritas».
Исследования показывают, что люди, читающие искусство, с большей вероятностью понимают чувства других людей в реальной жизни. Исследователи из Университета Эмори показали, что человек, читающий книгу, на несколько месяцев обладает более высокими умственными способностями. Авторы исследования говорят, что чтение увеличивает количество нервных волокон в головном мозге.
По статистике 43% неграмотных людей живут в нищете.Среди грамотных 4 процента живут в нищете. Исследования также показывают, что дети, которые любят читать, хорошо учатся в школе. Они хороши и в грамматике, и в математике.
Хуже всего то, что невежество опаснее преступления. Карло Чипполо, известный итальянский экономист и историк, пишет: «Невежественные люди опаснее преступников. У преступников есть цель, а у дураков ее нет. Поэтому невозможно заранее знать их действия. Они причинят вам вред без причины, без цели, без плана. Оно приходит в самое неожиданное место, в самое неудобное время».
Так как же бороться с этой напастью? Есть ли понятные и проверенные способы?
Конечно, есть. Проверенный способ — читать. Именно поэтому в нашей стране, так сказать, зажжены «факелы» разума. Потому что больших достижений в обществе можно добиться, создав все условия для обучения человека на протяжении всей жизни, проводя просвещенную государственную политику, зажигая «факелы» разума через вливание просвещения в сознание ребенка с младенчества. Это очень трудный, но почетный путь, многолетняя задача, упорный труд, условия развития, требования времени.
Как видите, эта решимость и стремление нашли отражение в проводимых в Узбекистане в последние годы реформах в области науки и образования. Это знак того, что восходит третье солнце эпохи Возрождения.
Мы сочли допустимым вместо этого цитировать хадис. В нем говорится: «Изучайте науку: знание — солнце во тьме, товарищ в ужасе, товарищ в одиночестве, наперсник на чужбине, лидер в трудную минуту, оружие против врага».
Бакриддин ЗАРИПОВ, профессор Самаркандского государственного университета имени Шарофа Рашидова, академик Всемирного общества физиологов (Стокгольм), почетный профессор Римского университета (Италия), академик.

Источник: zarnews.uz

Telegramda o‘qish

Понравилась статья? Поделиться с друзьями:
BAXTIYOR.UZ

;-) :| :x :twisted: :smile: :shock: :sad: :roll: :razz: :oops: :o :mrgreen: :lol: :idea: :grin: :evil: :cry: :cool: :arrow: :???: :?: :!: