Ogahiy (1809-1874)

Ogahiy

Ogahiy hayoti, mehnat faoliyati, asarlari, tarjimalari haqida ma’lumotlar

Ogahiy hayoti

Muhammadrizo Erniyozbek oʻgʻli – Ogahiy XIX asr Xorazm adabiy muhitining yirik siymolaridan biri boʻlib, Navoiydan keyin eng “koʻp va xoʻb” sheʼr aytgan shoirlardandir.Ogahiy 1809 yil 17 dekabrda Xiva atrofidagi Qiyot qishlogʻida (Hozirgi Ogahiy nomli jamoa xoʻjaligi) dunyoga kelgan.
Otasi Erniyozbek vafot etgach, yosh qolgan Ogahiyni togʻasi munis oʻz tarbiyasiga oldi. Munis atrofiga toʻplangan ijodkorlar boʻlgʻusi shoir Ogahiy ijodiga katta taʼsir qildi. Ogahiy dastlabki bilimni Munis Xorazmiydan oldi, keyichalik Xiva madrasalarida tahsil koʻrdi. 1829 yil Munis vafot qilgandan keyin Ollohqulixon uning oʻrniga Ogahiyni bosh miroblik vazifasiga tayinlaydi.

Ogahiy mehnat faoliyati

Shoir xizmat yuzasidan Xorazm vohasining koʻp joylarida boʻlib, dehqonlarni, hunarmandlarni ayanchli hayotini oʻz koʻzi bilan koʻrdi. Bu Ogahiy ijodiga taʼsir etmay qolmadi.

Ogahiy asarlari

Ogahiydan boy ijodiy meros qoldi. U madrasada oʻqib yurgan paytlaridayoq “Bayozi mutafarriqai forsiy” nomli bayoz tuzdi. Bu bayozga Jomiy, Navoiy, Hofiz, Sheroziy, Bedil, Fuzuliy gʻazallarini kiritish bilan bir qatorda ularga ergashib yozgan oʻzining oʻn besh gʻazali va ikki muxammasini qoʻshdi. Ogahiy ustozi Munis boshlab qoʻygan, ammo, tamomlay olmagan tarixiy “Firdavs ul-iqbol” asarini yozib tugatdi. Bundan tashqari Xiva xonligi tarixiga oid “Riyoz ud-davla”, “Jome ul-voqeoti Sultoniy”, “Zubdat              ut-tavorix”, “Gulshani davlat”, “Shohidi iqbol” nomli tarixiy asarlar yozdi.

Ogahiy tarjimalari

Ogahiy jahon madaniyatini nodir durdonalari hisoblangan Saʼdiy Sheroziyning “Guliston”, Nizomiyning “Haft paykar”, Hiloliyning “Shoh va gado”, Kaykovusning “Qobusnoma”, Koshifiyning “Axloqi Muhsiniy”, Jomiyning “Yusuf va Zulayho” kabi badiiy, tarixiy, axloqiy, falsafiy, didaktik asarlarini oʻzbek tiliga tarjima qildi.
Ogahiy 1872 yilda parokanda boʻlgan badiiy merosini jamlab “Taʼviz ul-oshiqin” (“Oshiqlar tumori”) nomli devon tuzib qoldirdi. Madaniyatimizning durdonasi boʻlgan bu devon oʻzbek mumtoz sheʼriyatining 22 janrini oʻz ichiga qamrab olgan.

Ogahiy ijodi haqida

Ogahiy ijodida XIX asr Xiva xonligidagi ijtimoiy hayot oʻz ifodasini topgan. Bu davrga kelib, Turkiston Rusiya tomonidan bosib olingandi, xalq ikki yoqdan zulm ostida qolgandi. Ogahiy bundan qattiq qaygʻurardi, xalq hur, ozod yashashini orzu qilardi.
Ogahiy dunyoga, insonga tuganmas muhabbat, hayotga cheksiz mehr bilan qaraydi, ijtimoiy jarayonlarga qattiq qiziqadi. Shoir insonni hayot goʻzalliklarini, muhabbat shavq zavqini toʻlib toshib tarannum etadi. Mutafakkir oʻz asarlariga ijtimoiy fikrlarni mahorat bilan singdirib yuboradi. Misol uchun mashhur “Feruz” ashulasidagi quyidagi satrlarni eslaylik:
Ey shoh, karam aylar chogʻi teng tut yomonu yaxshini,
Kim, mehr nuri teng tushar vayronu obod ustina.
Xoki taning barbod oʻlur, oxir jahonda necha yil,
Sayr et Sulaymondek agar taxting qurib bod ustina.
Ogahiyning yuksak insonparvarlik ruhi bilan sugʻorilgan gʻoyalari xon va shoir Feruzning siyosiy-maʼrifiy tarbiyasiga taʼsirqiladi. U tarixchi olim sifatida Xiva xonlariga, yirik tarixiy shaxslarga bagʻishlab qasidalar yozgan. Shoirning “Qasidai nasihat” degan qasidasi bunga yaqqol misol boʻladi. Asar Feruzga bagʻishlangan. Ogahiy oʻz nasihatlarida saltanatni boshqarishning yoʻlyoʻriqlarini koʻrsatadi, mamlakat va xalqni adolat bilan idora etish yoʻllarini belgilab beradi. Bu qasida masnaviy janrida yozilgan boʻlib, shoirning siyosiy-maʼrifiy qarashlarini yorqin ifoda qiladi. Shoir fikricha, har qanday davlat boshligʻi hokimiyatni mustahkamlash uchun barcha ijobiy fazilatlarga ega boʻlishi lozim. Podshohi himmatli, shijoatli, adolatli, gʻayratli, saxovatli, hayoli, sof niyatli, madaniyatli, hamiyatli kambagʻalparvar boʻlishi zarur. Hukmdor shu fazilatlarga ega boʻlsa hokimiyati kamol topadi, mamlakati farovon boʻladi, degan fikrni ilgari suradi.
Ogahiy davlatni boshqarishning yoʻllarini ham koʻrsatib oʻtgan. Shoirning fikricha, shoh shariat ahkomlariga qattiq amal qilmogʻi darkor. Aysh ishratdan, fitna va gʻiybatdan, gʻaflatdan, yalqovlikdan, zulmrazolatdan, chaqimchilikdan, molparastlikdan uzoq boʻlishi kerak. Xiva xoni Feruz Ogaxiyning davlatni boshqarish toʻgʻrisidagi maslahatlariga quloq tutgan, uning hikmatali baytlarini marmar toshlarga yozdirib arzxonalariga qoʻydirgan, koʻp ezgu ishlarni amalga oshirgan.
Bu davrda Xorazm xalqi mahalliy boylar va rus bosqinchilari zulmi ostida qolgandi. Lekin shunga qaramay xonlikda madaniy-maʼrifiy ishlar rivoj topdi. Bunda Ogahiyning maʼrifiy hissasi katta boʻldi. Ogahiyning Feruzga bergan siyosiy saboqlari bugun ham oʻz qiymatini yoʻqotgan emas.
Mutafakkir shoir jamiyatning insonparvarlik imkoniyatlarini oshirishning barcha yoʻllaridan foydalanishga harakat qildi, hukmdorlarni adolatga, rahmshafqatga daʼvat etdi. Ogahiy Sayid muhammadxon iltimosiga binoan 1857 yilda qasida yozdi.
Bas, endi raiyatga qil imdod,
Topay desang ikki jahonda murod.
Ilohe, bu qasr ichra qilyun makon,
Bu manzilni fahm etmagil jovidon.
Vafosiz durur dahr iqboli bil,
Baqosiz durur mulk ila moli bil.
Koʻngil qoʻymagil mulk bunyodigʻa,
Yet, albatga, mazlumlar dodigʻa!
Qasida koʻhna Arkda xonning arzxonasidagi marmar ustunga oʻyib yozildi. Shoir oʻz qasidasida insonparvarlik gʻoyalarini olgʻa surdi, adolatparvar, maʼrifatparvar davlat rahbarlarini orzu qildi va xonni shunga daʼvat etdi.
Ogahiy Xiva xonligining 1813 yildan 1873 yilgacha boʻlgan tarixini izchillik bilan boy manbalar asosida yozib qoddirgan. Ogahiyning tarixiy asarlariga akademik V. V. Bartold yuqori baho bergan: “Munis va Ogahiy tomonidan yaratilgan adabiy va tarixiy asarlar… voqealarni bayon etish va ularda keltirilgan daliliy manbalarning koʻpligi jihatidan bizgacha yetib kelgan Qoʻqon va Buxoro xonliklari tarixi boʻyicha boʻlgan hamma asarlarni oʻzidan ancha orqada qoldiradi”.
Ogaxiyning tarixiy asarlari daliliy manbalarning boyligi va ishonchli boʻlishi bilan ajralib turadi. Ogaxiyning tarixiy asarlari qoʻshni qardosh xalqlarning tarixini oʻrganishda birinchi manba hisoblanadi. Uning tarjima asarlari Xorazm ijodkorlarini arab, fors-tojik adabiyotining noyob durdonalari bilan tanishtirdi, xalqning maʼnaviy saviyasini bir pogʻona balandga qoʻtardi, oʻzbek adabiyoti xazinasini yangi asarlar bilan boyitdi, xalqlar oʻrtasidagi doʻstlik va madaniy aloqalarni mustahkamladi.

Foydalanilgan adabiyot

“Maʼnaviyat yulduzlari” (Abdulla Qodiriy nomidagi xalq merosi nashriyoti, Toshkent, 1999) kitobidan olindi.


Информация о жизни, творчестве, произведениях, переводах Агахи.

Осознание жизни

Мухаммадризо Эрниёзбек оглы-Огахи — один из крупных деятелей хорезмийской литературной среды XIX века и один из самых плодовитых поэтов после Навои.Огахи родился 17 декабря 1809 года в селе Киёт (ныне колхоз Огахи). недалеко от Хивы.
После смерти отца Эрниёзбека юного Огахи усыновил его дядя Мунис. Большое влияние на творчество будущего поэта Огахи оказали художники, собравшиеся вокруг Муниса. Огахи получил начальное образование у Муниса Хорезми, а затем учился в медресе Хивы. После смерти Муниса в 1829 году Аллахкулихан назначил Огахи своим преемником.

Работа по повышению осведомленности

Поэт побывал во многих местах Хорезмского оазиса по службе и своими глазами видел нищенскую жизнь земледельцев и ремесленников. Это не осталось незамеченным Огахи.

работы Агахи

Огахи оставил богатое творческое наследие. Еще во время учебы в медресе он сочинил байаз под названием «Байози мутафаррикай фарсий». Кроме газелей Джами, Навои, Хафиза, Шерази, Бедиля и Физули, он добавил пятнадцать газелей и два мухаммаса, которые написал вслед за ними. Агахи завершил историческую работу Фирдавс уль-Икбал, которую начал, но не завершил его учитель Мунис. Он также написал исторические труды по истории Хивинского ханства, такие как «Рияз уд-давла», «Джоме ул-ваджоти Султани», «Зубдат ут-таворих», «Гюльшани давлат», «Шахиди икбол».

переводы на огахи

Агахи является одним из редких шедевров мировой культуры, таких как «Гулистан» Саади Шерози, «Хафт Пайкар» Низами, «Шах и Гадо» Хилали, «Кошмар» Кайковуса, «Ахлаки Мухсини» Кашифи, «Юсуф и Зулайха» Джами. , перевел свои дидактические труды на узбекский язык.
В 1872 году Агаи подытожил свое разрозненное творческое наследие и создал диван под названием «Тавиз ул-ошикин» («Опухоль влюбленного»). Этот шедевр нашей культуры охватывает 22 жанра узбекской классической поэзии.

О работе Огахи

Творчество Огахи отражает общественную жизнь Хивинского ханства XIX века. К этому времени Туркестан был оккупирован Россией, и народ был угнетен с обеих сторон. Агахи был глубоко опечален этим и пожелал народу свободной жизни.
Агахи смотрит на мир, безгранично любит человека, живет с безграничной любовью, проявляет сильный интерес к общественным процессам. Поэт поет о красоте жизни, радости любви. Мыслитель умело включает в свое творчество социальные идеи. Например, вспомним следующие строки из известной песни «Феруз»:
О царь, приравняй добро и зло к месяцам капусты,
Кто, свет милосердия падёт поровну на загубленное благоденствие.
Сколько лет продлится мир,
Поступай как Соломон, если твой трон иссякнет.Идеи Агаи, проникнутые высоким гуманистическим духом, повлияли на политическое и просветительское воспитание хана и поэта Феруза. Как историк он писал стихи, посвященные хивинским ханам и великим историческим личностям. Стихотворение поэта «Касыдай насихат» — яркий тому пример. Работа посвящена Феруз. В своих проповедях Агахи дает руководство о том, как управлять королевством и как справедливо управлять страной и людьми. Она написана в жанре маснави и ярко выражает политические и просветительские взгляды поэта. По мнению поэта, любой глава государства должен обладать всеми положительными качествами для укрепления власти. Царь должен быть щедрым, смелым, справедливым, усердным, великодушным, изобретательным, чистым умом, культурным, внимательным к бедным. Правитель утверждает, что если он обладает этими качествами, его власть будет совершенствоваться, а его страна будет процветать.
Агаи также указал способы управления государством. По словам поэта, царь должен строго следовать правилам шариата. Он должен держаться подальше от похоти, заговоров и сплетен, невежества, лени, угнетения, клеветы и материализма. Хивинский хан прислушался к советам Феруза Огахи по управлению государством, написал свои мудрые стихи на мраморных камнях и поместил их в свой архив, и сделал много добрых дел.
В этот период жители Хорезма были угнетены местными богачами и русскими захватчиками. Тем не менее культурно-просветительская работа в ханстве развернулась. Этому способствовало просвещение Огахи. Политические уроки, которые Агахи дал Ферузу, актуальны и сегодня.
Поэт-мыслитель стремился использовать все средства для повышения гуманитарного потенциала общества, призывал правителей к справедливости и милосердию. Агахи написал стихотворение в 1857 году по просьбе Сайида Мухаммад-хана.
Так что теперь помогите людям,
Топай desang murod в двух мирах.
Боже, сделай мне место в этой башне,
Не поймите меня неправильно.
Знай судьбы неверных,
Знай собственность с бесценной собственностью.
Не обращайте внимания на строительство недвижимости,
Но, конечно же, на подкоп угнетенных!
Поэма высечена на мраморном столбе в ханском дворце в старом Арке. В своей поэме поэт пропагандировал идеи гуманизма, мечтал о справедливых, просвещенных деятелях государства и побуждал к этому хана.
Огахи последовательно задокументировал историю Хивинского ханства с 1813 по 1873 год на основе богатых источников. Академик В. В. Бартольд высоко оценил исторические труды Огахи: «Литературно-исторические сочинения, созданные Мунисом и Огахи… далеко превосходят все дошедшие до нас сочинения по истории Кокандского и Бухарского ханств по повествовательности и обилию свидетельств. «Исторические труды Агахи отличаются богатством и достоверностью источников свидетельств. Исторические труды Агаи являются первым источником в изучении истории соседних братских народов. Его переводные произведения знакомили хорезмийских писателей с уникальными шедеврами арабской и персидско-таджикской литературы, поднимали духовный уровень народа, обогатили сокровищницу узбекской литературы новыми произведениями, укрепляли дружбу и культурные связи между народами.

Telegramda o‘qish

Понравилась статья? Поделиться с друзьями:
BAXTIYOR.UZ
Комментарии: 9
  1. Charos

    Ajoyib maʼlumotlar.

  2. Аноним
  3. Chiroyli ma’lumotlar berilibdi

    :idea: :idea:

  4. Yasina

    Zõr :idea:

  5. Mushtariy

    Man shunga qarab insho yozdim, raxmat kattakon

  6. Aida
  7. Zohirshoh

    Rahmat qiziqarli ma’lumotlar uchunBu ma’lumotlar nolan inwoni yozib tugatdim .

  8. Аноним

    ogahiyning eng sevimli shogirdi kim

  9. Od¡n@

    Mana shu ma’lumotlardan insho yozdim RAHMAT. :idea: :smile:

;-) :| :x :twisted: :smile: :shock: :sad: :roll: :razz: :oops: :o :mrgreen: :lol: :idea: :grin: :evil: :cry: :cool: :arrow: :???: :?: :!: