Uy vazifasi berilmaydigan maktablar

Aziz bolalar! Niderland qirolligi maktablaridagi ta’lim tizimining o‘ziga xos jihatlarini bilasizmi?! Gollandiyada yashovchi bolalarning nega dunyodagi eng baxtli bolalar deb atalishini-chi? Bilmasangiz, mazkur sahifani diqqat bilan o‘qib chiqing.

Barcha savollaringizga javobni esa ko‘p yillardan buyon oilasi bilan Gollandiyada istiqomat qilayotgan yurtdoshimiz Feruza SHOSAIDOVA hikoyalaridan topasiz!
Niderland qirolligi maktablari o‘ziga xos va noan’anaviydir. U yerdagi o‘quv maskanlari nafaqat Yevropa davlatlaridagi, balki butun dunyo maktablaridan keskin farq qiluvchi jihatlari bilan ajralib turadi.
Gollandiyada (Niderland qirolligining norasmiy nomi) boshlang‘ich va o‘rta maktablar mavjud. Boshlang‘ich maktablarda 4 yoshdan 12 yoshgacha bo‘lgan bolalar ta’lim olishadi. O‘quvchilar 12 yoshdan o‘rta maktabga o‘tkaziladi. Barcha maktablar uchun umumiy bo‘lgan darsliklar yo‘q. Har bir maktab ta’lim vazirligi tomonidan belgilangan standartlarga amal qilgan holda dars yo‘nalishi va darsliklarini o‘zi belgilaydi. Maktabda mashg‘ulotlar soat 8:30 dan boshlanib 15.00 gacha davom etadi. Faqat chorshanba butun davlat bo‘ylab qisqartirilgan kun, deya e’lon qilingan va shu kuni darslar soat 12:30 da tugaydi. Gollandiya maktablariga bolalar 4 yoshdan qabul qilinadi. Yilning qaysi fasli, haftaning qaysi kuni bo‘lishiga qaramasdan bola 4 yoshga to‘lgan kunning ertasigayoq maktabga boradi. 4 va 5 yoshli bolalar bitta sinfda o‘qib, ta’lim olishadi. Bu yoshdagi, ya’ni 1-2 guruh (bizning tilimizda sinf) o‘quvchilari partasiz sinfxonalarda bo‘g‘in, tovushlarni o‘rganib, qo‘shiq kuylaydilar, birgalikda rasm chizib, turli xildagi qiziqarli o‘yinlar o‘ynashadi. Bunday ta’limning vazifasi o‘quvchida jamoaga kirishishni o‘rgatish, motorikani rivojlanishiga hissa qo‘shish va yuqori sinfga o‘tish uchun poydevor yaratishdan iboratdir.
6 yoshga to‘lgan bolalar (3-sinf) endilikda ancha jiddiy bo‘lgan maktab tizimida ta’lim ola boshlaydilar. Odatda bitta partada 4 ta o‘quvchi o‘tiradi. Sinfda taxminan 20-30 nafargacha bola o‘qiydi. O‘quvchilar maktabga istagan kiyimlarida keladilar. “Maktab formasi” degan tushuncha bu mamlakat o‘quvchi va o‘qituvchilari uchun begonadir. O‘quvchilar maktab sumkalarida faqatgina idishchalarga solingan tushliklarinigina olib keladilar. O‘quv qurollari – kitob, daftar, qalam, ruchka, darsliklarning hammasi o‘quvchining partasidagi shaxsiy tortmasi yoki qutisida qoladi, uyga hech narsa olib ketilmaydi. Gollandiya maktablarining eng ajoyib va bizni hayratga solgan yana bir jihati, bu yerda o‘quvchilarga uy vazifasi berilmaydi. O‘rta maktabga chiqqunlariga qadar o‘quvchilar uy vazifasisiz maktabning oltin davridan bahramand bo‘lib yashaydilar.
Maktabda oshxona, hatto kichkina bufet ham yo‘q. Har bir o‘quvchi uyidan olib kelgan yegulik – buterburod, pishloqli non va ichimlik bilan tushlik qiladi yoki katta tanaffusda uyiga borib, ovqatlanib kelishi mumkin. Katta tanaffus 1 soat-u 15 daqiqa davom etadi. O‘quvchilar darslar orasidagi kichik tanaffuslarda meva yoki sabzavot bilan tamaddi qilib olishadi. Bolalar har qanday ob-havo sharoitida – yomg‘ir yoki qor yog‘ayotgan bo‘lsa-da, albatta, maktab hovlisiga chiqadilar. Chunki gollandlar toza havo bolalarni yana-da sog‘lom bo‘lishlariga katta yordam beradi, deb hisoblaydilar. Gollandiyada eng ommabop va deyarli har bir fuqaro foydalanadigan transport turi bu – velosiped. 2 yoshdanoq bu yerning bolalari velosiped haydashni o‘rganadilar. Ko‘chada ota-onasining velosipedi yonida o‘zining kichkinagina velosipedchasiga o‘tirib bog‘chasiga ketayotgan bolalarni uchratasiz. Ular maktabga ham velosipedda keladilar. Har bir ta’lim maskani hududida velosipedlar uchun maxsus turargohlar bor. Maktab dasturiga velosiped haydash qonun-qoidalarini o‘rgatuvchi fan ham kiritilgan. Bu darsda o‘quvchi va o‘qituvchilar maktabdan tashqarida velosipedlarga o‘tirib, ko‘chalarda amaliyot o‘tkazadilar.
Gollandiya maktablarida doimiy dars jadvali mavjud emas. O‘qutuvchi qaysi fanni o‘tishni o‘zi hal qiladi. Odatda, kunning birinchi yarmida matematika, til, fizika kabi murakkab fanlar o‘tilsa, kunning ikkinchi yarmida esa mehnat, tabiat, jismoniy tarbiya kabi yengilroq darslardan mashg‘ulot olib boriladi. Bu mamlakatda juda ko‘p suv havzalari bo‘lganligi sabab, maktab bitiruvchilariga shahodatnoma berishdan oldin o‘quvchidan, albatta, suzishni o‘rganganligi haqidagi diplom so‘raladi. Chunki maktablarning dars jadvaliga suzish darsi ham kiritilgan. Ammo, darsdan tashqari vaqtda deyarli har bir o‘quvchi o‘z ixtiyori bilan suzishga qatnashadi. Suzishni o‘rganish har bir golland o‘quvchisining norasmiy majburiyati hisoblanadi.
Quyi maktab darslari 8-sinfni bitirgunga qadar davom etadi. So‘ng bolalar o‘rta maktabga o‘tadilar. 8-sinf yakunida o‘quvchilar bitiruv testi, imtihon topshiradilar. Test natijasi o‘quvchining kelgusi hayotini belgilaydi. Imtihonning natijasi o‘rta maktabdagi uch yo‘nalishdan qaysi biriga loyiq deb topilsa, o‘quvchi o‘sha yo‘nalishdagi o‘rta maktabda o‘qishni boshlaydi.
Gollandiya maktablarining yana bir jihati – davomatga o‘ta qattiqqo‘llik bilan yondashuvda. Sababsiz bir kun dars qoldirgan o‘quvchining ota-onasi kattagina jarima to‘laydi. Ayniqsa, ta’til oldi va ta’tildan keyingi kunlar davomat qattiq tekshiriladi. Gollandiyada eng uzoq ta’til – yozgi, ya’ni iyul oyi o‘rtalarida boshlanib, 6 hafta davom etadi. Yil davomidagi boshqa ta’tillar esa 7 kun va 14 kunni tashkil etadi. Maktablarda ta’lim olish tekin, faqat bir yilda bir marotaba 20-50 yevro atrofida maktab fondi to‘lanadi. Bu jamg‘arilgan pullar o‘quvchining bir yillik o‘quv quroli, darsliklar, maktab ma’muriyati tomonidan uyushtiriladigan sayohat va bayramlarda ishtirok etishi, xarid qilinadigan sovg‘alar uchun ishlatiladi. Bir yilda ikki marta ota-onalar majlisi bo‘ladi. O‘quv yilining boshidagi majlisda yil rejasi bilan tanishtiriladi. O‘quv yili so‘ngidagi yig‘ilishda esa ota-onalarga farzandlarining yakuniy natijalari taqdim etiladi.
O‘quvchining o‘qituvchi oldida hech qanday majburiyati yo‘q, doskaga chiqib she’r yodlash yoki mavzuni tushuntirish kerak, degan tushunchalar begona. Hayratli tomoni, bu davlatda o‘quvchilarga baho qo‘yilmaydi, o‘qituvchilar o‘quvchilarni umuman urishishmaydi. Gollandlar bunday erkin tizimni bolada maktabga bo‘lgan muhabbatni so‘nib qolmasligida, kelajakda hayotda erkin fikrli bo‘lib o‘sishida, jamiyatda o‘z yo‘lini qiynalmay topishida yordam beradi, deb ta’kidlaydilar.
O‘qituvchilar o‘quvchilar bilan o‘zaro yaqin do‘stdek munosabatda bo‘ladilar. Haddan ziyod bu erkinlikka qaramay, ustozlarning o‘quvchilar oldidagi hurmati juda yuqori. Gollandiyalik ustozlar maktabdan, o‘qituvchidan qo‘rqish bolaning ilmga bo‘lgan qiziqishini so‘ndiradi, aksincha, ular bilan o‘rtoqlashib, muammosiga ko‘mak berish, quvonchiga sherik bo‘lish bilan birga o‘quvchining mehrini qozonib, hurmatga erishiladi, deb hisoblaydilar.
Gollandiya – egasiz, ko‘chada yashovchi daydi hayvonlar yo‘q bo‘lgan yagona mamlakat. Bu yerda hattoki hayvonlarning ham o‘z haq-huquqlari bor. Jonivorlarga nisbatan beshafqatlik jinoyat hisoblanadi. Uydagi mushuk yoki kuchukka oila a’zosidek qaraladi. Har bir uy hayvonining sog‘lig‘i sug‘urtalangan bo‘lib, ular zarur vaksinalarni olishi maxsus idoralar tomonidan nazorat qilinadi.
Gollandiya ariqlarida o‘rdaklar bisyor. Tabiatni tomosha qilish uchun chiqqan odamlar o‘zlari bilan non olib kelib, ularni mehr bilan oziqlantirishadi. Mening qizlarim har kuni maktabdan kelgach, qo‘liga katta non bo‘laklarini olganicha ko‘chamizdagi ariqchada suzib yuruvchi o‘rdaklar oshiqadilar. Bu yerdagi barcha turdagi qushlar odamlarga o‘rgangan.
Biz bugun hikoya qilayotgan ushbu o‘lka olamga mashhur Golland atirgullari-yu lolalari bilan insonlarni o‘ziga maftun etibgina qolmay, unda o‘sayotgan har bir o‘simlik, nafas olayotgan har bir jonivorga bo‘lgan mehr tufayli ham o‘ziga xosdir.
Shaxsan men uchun – o‘z yurtimda yetarlicha qattiqqo‘llik, me’yor va qoidalarga rioya qilgan, hattoki ta’tilda ham uyga berilgan vazifalarni bajarib katta bo‘lgan o‘quvchi uchun Gollandiyadagi ta’lim tizimi biroz oddiy, ba’zan hayratlanarli tuyuladi. Har yerning o‘z tosh-u tarozisi bor, deganlariday, bu tizimning men uchun kamchilikdek ko‘ringan jihati shuki, ota-ona farzandining fanlar bilan bog‘liq harakatlari, o‘zlashtirish darajasidan to‘liq xabardor bo‘la olmaydilar. Ota-onalarning o‘z bolasiga fanlarni o‘zlashtirishiga turtki bo‘ladigan yordamni o‘z vaqtida bera olmasligi, har kunlik o‘tilayotgan mavzular bilan tanisha olmay, nazorat qilolmasliklari men uchun ajablanarli hol bo‘ldi.
Bunday qaraganda, Gollandiya maktabining o‘quvchisi bo‘lish bu – o‘z transport vositasida – velosipedda maktabga borish, hamisha maktab darvozasi oldida qo‘lida kofe solingan krujkasi bilan “Xayrli tong”, deya jilmayib qarshi olayotgan direktor va o‘qituvchi, kosmik kemaga o‘xshagan sinfxonada dars o‘tish, doim yordamga tayyor, irq, millat ajratmaydigan sinfdoshlar bilan miriqib suhbatlashish, sportga muhabbat, uyushqoqlik, erkinlikni o‘rganish demakdir. Zero Gollandiyada yashovchi bolalarni dunyoning eng baxtli bolalari deb atashlari bejiz emas.