Imlo lug‘atining to‘g‘ri va noto‘g‘risi bo‘lishi mumkinmi?

Imlo lug‘atining to‘g‘ri va noto‘g‘risi bo‘lishi mumkinmi

Tilga e’tibor – elga e’tibor. Ushbu haqiqatni buyuk ajdodlarimiz teran anglashgan.

Muhammad Haydar mirzoning “Tarixi Rashidiy” asarida keltirilishicha, buyuk jahongir Amir Temur davlat hujjatlarining turkiy tilda yuritilishiga alohida e’tibor bergan.

Alisher Navoiy esa o‘zi yashagan davr O‘rta Osiyo xalqlarining mushtarak adabiy tili sifatida ijtimoiy-siyosiy, madaniy hayotda va badiiy adabiyotda keng o‘rin egallab kelgan forsiy tilni, musulmon olamining asosiy rasmiy tili bo‘lgan arab tili ulug‘ligini e’tirof etib, ya’ni fors tilida o‘lmas asarlar yozib, arab tilini “ruhni yayratuvchi bog‘” deb ko‘kka ko‘tarib, ularning mavqeiga daxl qilmagan holda, ilk marotaba o‘zbek tilining boshqa tillardan qolishmaydigan jozibasini o‘zi yaratgan nodir asarlar misolida isbotlab berdi. Eng yirik asari “Hamsa”ni turkiy tilda yaratdi, Bobur ta’kidlaganidek, bu tilda “ko‘p va xo‘b” ijod qildi. O‘zbek tilining adabiy til darajasiga ko‘tarilishida muhim rol o‘ynadi. Natijada ijodkorlar orasida turkigo‘ylar ko‘paydi.

Bobur fiqhga doir yirik asari “Mubayyin”ni, aruzga doir “Mufassal” asarini o‘z davri an’analariga xilof ravishda arab tilida emas turkiy tilda bitishga, hatto turkiy yozuv – “Xatti Boburiy”ni yaratishga qo‘l urdi.

Birinchi o‘zbek professori, shoir, yozuvchi va jurnalist, siyosat arbobi Abdurauf Fitrat o‘tgan asr boshlariga kelib ona tilimizga ilk marotaba rasmiy maqom berish masalasini kun tartibiga olib chiqdi.

O‘zbek tili ravnaqi yo‘lida amalga oshirilgan ishlarni sarhisob qilar ekanmiz, bu o‘rinda O‘zbekiston Respublikasining Birinchi Prezidenti Islom Karimovning xizmatlarini alohida e’tirof etish joiz. Uning bevosita rahnamoligi va tashabbusi bilan o‘zbek tili o‘z tarixida ilk marotaba rasmiy til maqomiga ega bo‘ldi, jahon hamjamiyatida tan olindi, iste’mol doirasi keskin kengaydi. 1989 yil. Hali mustabid tuzum to‘la yemirilmagan, Konstitutsiyasida barcha elat, xalq, millatlar va ularning tillari teng huquqli ekanligi ta’kidlangan bo‘lsa-da, barcha sohalarda ish yuritish yagona rus tilida olib boriladigan, aholi rus tilini bilish-bilmasligiga ko‘ra ziyoli va qoloq guruhlarga ajratiladigan, har bir puxta o‘ylanmagan harakat milliy nizolarni kuchaytirib yuborishi ravshan bo‘lib turgan qaltis bir vaziyatda o‘ta nozik masala – o‘zbek tiliga rasmiy til maqomini berish masalasini kun tartibiga qo‘yish, haqiqatan ham kishidan katta jur’at talab qilardi. O‘zbek ziyolilarining sa’y-harakatlari va I. Karimov tashabbusi bilan 1989 yil 21 oktabrda o‘zbek tili O‘zbekistonning davlat tili sifatida rasman e’lon qilindi.

Bosh qomusimizning 4-moddasida “O‘zbekiston Respublikasining davlat tili o‘zbek tilidir” deya qayd etildi. va u qonun bilan himoya qilinadigan muqaddas timsollardan biriga aylandi. Biroq…

Davlat tili haqidagi qonun 7-moddasida “Davlat tili rasmiy amal qiladigan doiralarda o‘zbek adabiy tilining amaldagi ilmiy qoidalari va normalariga rioya etiladi”, deb qat’iy belgilab qo‘yilgan bo‘lsa-da, afsuski, hali-hanuz peshlavhalar, yo‘l chetidagi reklama, e’lon matnlari, tovar yorliqlarida, ijtimoiy tarmoqlarda, hatto matbuotda imloviy xatoliklar ko‘payib borayotir.

Joriy imlo qoidalarimiz va u asosida yaratilgan lug‘atlar nochor ahvolda. Tez-tez “Qaysi imlo lug‘ati to‘g‘ri?” degan savolga duch kelayapmiz. Imlo lug‘ati bo‘lsayu, to‘g‘ri noto‘g‘risi bo‘lsa…

Adabiy tilga shahar shevalarining ta’siri kuchayib bormoqda.

Davlat tili haqida qonun 22-moddasida “Respublikaning ma’muriy-hududiy birliklari, maydonlari, ko‘chalar va geografik ob’ektlarining nomlari davlat tilida aks ettiriladi”, deb yozib qo‘yilganiga qaramay, hamon turli katta-kichik, davlat, nodavlat, xususiy ob’ektlar, hatto o‘z farzandini nomlashda o‘zlashma so‘zlardan foydalanishga urinish kuchayib bormoqda. Shahar ko‘chalari bo‘ylab yursangiz, o‘zbekcha nomni kam uchratasiz, o‘zingizni boshqa davlatda yurgandek his etasiz.

Bugun chetdan axborot kirib kelishi uchun makon va zamonda chegara qolmagani kabi so‘z o‘zlashtirishda ham chegara qolmadi. Katta oqim bilan kirib kelayotgan so‘zlarni hatto imlosini belgilamay, joriy alifboga o‘zlashtirmay qabul qilayapmiz. Bilayn, yusel, yutub, skrinshot kabi so‘zlar “o‘zimizniki” bo‘lib qoldi.

Bugun o‘zbek farzandlari jahon chempioni, xalqaro olimpiada, tanlovlar, davlat mukofoti sohiblari bo‘layapti. Biroq dunyo ham, davlat ham tan olgan shunday lahzada so‘z berilganda ularning aksariyati hayajonini yengib, o‘z ichki kechinmalarini nutqida chiroyli ifodalab bera olmaydi.

Holbuki, millatning jahonda mavjud bo‘lishi uchun milliy til kerak, tilning rivojlanishi, taraqqiy etishi, yashab qolishi uchun uni qadrlaydigan millat kerak. Demak, oldimizdagi eng asosiy vazifa – ona tilimizning boy imkoniyatlaridan to‘la foydalanish, dunyo bo‘ylab tez-tez jaranglab turishi uchun unda o‘lmas asarlar yaratishdir.

“Davlat tili haqida”gi Qonun – siyosiy hujjat. Unda qonun buzilishlari bilan bog‘liq jazo choralari ko‘rsatilmagan. Unga itoat qilish tashviqot-targ‘ibot, ta’lim-tarbiya yo‘li bilan ta’minlanadi. Qolaversa, tilni hurmat qilish – har bir insonning vijdoniy burchi.

Bashorat BAHRIDDINOVA,
Qarshi davlat universiteti o‘zbek tilshunosligi kafedrasi mudiri, filologiya fanlari nomzodi

Manba: Fikr.uz


Внимание к языку — это внимание к ветру. Этот факт глубоко понимали наши великие предки.

Согласно «Тарихи Рашидий» Мухаммада Хайдар Мирзы, великий воин Амир Темур уделял особое внимание государственному языку государственных документов.

Алишер Навои восхвалял персидский язык, который был общим литературным языком народов Средней Азии в общественно-политической, культурной и литературной жизни, и арабский язык, основной официальный язык мусульманского мира, написал бессмертные произведения на персидском языке, возвеличил Арабский язык как «сад души» и впервые создал очарование узбекского языка, не отстающего от других языков, доказано на примере редких произведений. Свою величайшую работу «Хамса» он написал на турецком языке, который, по выражению Бабура, был «обильным и хорошим». Он сыграл важную роль в поднятии узбекского языка до уровня литературного языка. В результате увеличилось количество тюркоязычных художников.

Бабур написал свой великий труд по юриспруденции Мубайин и свой труд о сне Муфассал, в отличие от традиций своего времени, на турецком языке вместо арабского, и даже в создании турецкой письменности — Хатти Бабури.

Абдурауф Фитрат, первый узбекский профессор, поэт, писатель и журналист, политик, впервые поднял вопрос о придании официального статуса нашему родному языку в начале прошлого века.

Подводя итог проделанной работе по развитию узбекского языка, особого упоминания заслуживают заслуги Первого Президента Республики Узбекистан Ислама Каримова. Под его непосредственным руководством и инициативой узбекский язык впервые в своей истории получил статус официального языка, был признан мировым сообществом, резко расширился круг употребления. 1989. Хотя диктатура еще не демонтирована полностью, в Конституции прописано, что все народы, нации, народы и их языки равноправны, и в шатком положении, при котором видно, что любые необдуманные действия, разделенные на отсталые группировки , усилит национальные конфликты, — потребовал конь. Благодаря усилиям узбекской интеллигенции и инициативе И. Каримова 21 октября 1989 года узбекский язык официально объявлен государственным языком Узбекистана.

В статье 4 энциклопедии указано, что «государственным языком Республики Узбекистан является узбекский». и он стал одним из священных символов, охраняемых законом. Однако…

Хотя статья 7 Закона о государственном языке предусматривает, что «действующие научные правила и нормы узбекского литературного языка должны соблюдаться в тех сферах, в которых официально используется государственный язык», к сожалению, прецеденты все же есть.придорожная реклама, рекламный текст, брендинг, социальные сети и даже пресса подвержены орфографическим ошибкам.

Наши нынешние орфографические правила и основанные на них словари находятся в плохом состоянии. Часто задаваемые вопросы «Какой орфографический словарь правильный?» мы стоим перед вопросом. Если есть орфографический словарь, правильный он или неправильный…

Возрастает влияние городских диалектов на литературный язык.

Несмотря на то, что статья 22 Закона о государственном языке гласит, что «наименования административно-территориальных единиц, площадей, улиц и географических объектов Республики отражаются на государственном языке», различные крупные и малые, государственные, негосударственные правительственные, частные объекты, даже попытки использовать идиомы в названии собственных детей находятся на подъеме. Когда идешь по улицам города, редко встретишь узбекское имя, чувствуешь себя как в другой стране.

Сегодня нет предела потоку информации, как нет предела пространству и времени. Мы принимаем слова, которые приходят с большим потоком, даже не произнося их по буквам и не изучая текущий алфавит. Такие слова, как билайн, юсел, победа, скриншот стали «нашими».

Сегодня узбекские дети – чемпионы мира, призеры международных олимпиад, конкурсов и государственных наград. Однако в то время, когда это признают и мир, и государство, многие из них не в состоянии побороть свои эмоции и выразить в речи свои внутренние переживания.

Однако, чтобы нация существовала в мире, ей нужен национальный язык, а чтобы язык развивался, развивался и выживал, ей нужна нация, которая им дорожит. Итак, главная задача, стоящая перед нами, — в полной мере использовать богатый потенциал родного языка, создавать на нем бессмертные произведения, которые найдут отклик во всем мире.

Закон о государственном языке является политическим документом. Он не предусматривает наказания за нарушения. Послушание ему обеспечивается пропагандой и воспитанием. Кроме того, уважение к языку является сознательным долгом каждого человека.

ПРОРОЧЕСТВО БАХРИДДИНОВА,
заведующая кафедрой узбекского языкознания Каршинского государственного университета, кандидат филологических наук

Источник: Fikr.uz

Telegramda o‘qish

Понравилась статья? Поделиться с друзьями:
BAXTIYOR.UZ

;-) :| :x :twisted: :smile: :shock: :sad: :roll: :razz: :oops: :o :mrgreen: :lol: :idea: :grin: :evil: :cry: :cool: :arrow: :???: :?: :!: